كرد؛ اما چنين توهمى نادرست است. اگرچه از دوران قديم تاكنون، تعدادى انگشت شمار از مفسران، از تفسير ظاهر آيات صرف‌‌نظر كرده و فقط به بيان نكته‌‌هاى ذوقى پرداخته‌‌اند، ولى آنان به ظاهر قرآن نيز باور داشته و بدان عمل مى‌‌كرده‌‌اند. اين مفسران در مقام تفسير ظاهر آيات نبوده‌‌اند، بلكه انگيزه اصلى آنان نگارش نكات ذوقى و تأويلى بوده و برخى از آنان در مقدمه كتابشان به اين مطلب تصريح كرده‌‌اند.[1] آرى اگر كسى معتقد باشد كه تفسير ظاهر الفاظ و عبارات قرآنى اعتبارى ندارد و فقط همان معناى ذوقى يا تأويلى مراد خدا است، فردى منحرف است و سخنانش مردود است.

به هر حال اگر نويسندگان تفاسير عرفانى به ظواهر قرآن نيز معتقد بوده و در كنار آن به نكته‌‌هاى ذوقى نيز بپردازند، تا اندازه‌‌اى ـ آن هم در صورتى كه دليلى بر بطلان آنها نداشته باشيم ـ قابل قبول است. اما اگر كسانى ظواهر قرآن را رها كنند و آن را معتبر ندانند از آنان تبرّى مى‌‌جوييم، زيرا اين كار با آيات و روايات متعددى ناسازگار است.

اشاره‌‌اى به دلايل لزوم توجه به ظاهر قرآن

برخى آيات بر قرائت[2] و گوش فرادادن به قرآن[3] و تدبر و تأمل در آن[4] تأكيد، و برخى، مخاطبان را به سبب عدم تدبّر در قرآن نكوهش نموده است: