دست مي‌دهد. اما بنا بر نظريه ما كه مصادر اسلامى هم آن را تأييد مي‌كند، وجوب يك فعل، «وجوب بالقياس الى الغير» است؛ يعنى اين عمل، براى رسيدن به نتيجه‌اي كه در نظر گرفته شده، واجب است و اين نتيجه در نظر گرفته شده، در عقيده يك مؤمن، رضايت خداوند متعال است.

تقسيم ارزش‌ها با ملاكى ديگر

ممكن است قضاياى ارزشى را با ملاك ديگرى هم تقسيم كنيم و آن اين است كه بگوييم قضيه ارزشى ـ يعنى قضايايى كه مشتمل بر بايد و نبايد يا حكم به حسن و قبح هستند ـ يا به امور شخصى تعلق دارد و نتيجه آن به خود فاعل بر مي‌گردد و يا مربوط به جامعه است و فايده اش به آن بر مي‌گردد. در اين جايى كه مصلحت مربوط به جامعه است، مواردى وجود دارد كه لازم الاستيفاست؛ يعنى به صورتى است كه اگر نباشد، جامعه دچار خسارت مي‌گردد؛ مثل نظم و انضباط اجتماعى كه اگر جامعه‌اي آن را نداشته باشد، مدنيتى باقى نمي‌ماند و اجتماع شبيه جنگل مي‌شود. پس حفظ نظم در جامعه و نظام اجتماعى امرى «واجب» است؛ زيرا نتيجه‌اي است كه «لازم الاستيفاء» مي‌باشد و اگر مفقود گردد، خسارت عظيمى متوجه جامعه مي‌شود و در نتيجه آن، همه افراد جامعه متضرّر مي‌شوند. البته بين خسارت جامعه و خسارت فرد، ملازمه عقلى برقرار نيست، زيرا گاهى جامعه ضرر مي‌بيند، اما فرد فايده مي‌برد؛ مانند سارقى كه نظم و امنيت جامعه را به هم مي‌زند، ولى خودش با اموال مسروقه به خوش گذرانى مي‌پردازد.

پس غايات افعال اختيارى انسان گاهى به خود فرد و گاهى به اجتماع برمى گردد و آنچه به جامعه مربوط مي‌شود، علّت براى وضع قوانين و