توبه گاهي به بنده نسبت داده مي‌شود و در اين صورت با «الي» متعدي مي‌شود و به معناي برگشتن بنده به‌سوي خدا، با استغفار و دست کشيدن از معصيت است و گاهي به خداوند نسبت داده مي‌شود و در اين صورت با «علي» متعدي مي‌شود و به معناي قبول توبه عبد و توجه و بازگشت خدا به بنده با افاضه رحمت و لطف خويش است.

دلايل وجوب توبه

اقتضاي فطرت انسان حرکت در مسير خداوند و راه راست و انجام کارهاي نيک است. اما گاهي عوامل شيطاني، انسان را از مسير خداوند و راهي که فطرت خدا‌داد براي انسان ترسيم کرده منحرف مي‌سازند و انسان را به بدي و انجام گناه وادار مي‌کنند. در اين صورت، توبه به معناي بازگشت به مسير صحيح و راهي است که خداوند براي انسان تعيين کرده و پاسخ دادن به نداي فطرت مي‌باشد. شکي نيست که توبه و بازگشت از گناهان و لغزش‌ها عقلاً واجب است. دلايل وجوب عقلي توبه عبارت‌اند از:

1. وجوب شکر منعِم: توبه متضمن شکر منعِم است، چه اينکه نافرماني و سر‌پيچي از دستورات الاهي مصداق بارز ناسپاسي و نافرماني است و بهترين سپاس و شکر‌گزاري خداوند، اطاعت از خداوند و انجام دستورات اوست و براي باز‌گشتن به سپاس و شکر خداوند بايسته است که انسان توبه کند.

2. لزوم دفع ضرر: گرفتار شدن به کيفر و عذاب الاهي که به‌وسيله نافرماني خداوند حاصل مي‌آيد بزرگ‌ترين ضرري است که متوجه انسان مي‌گردد و براي دفع اين ضرر خطير و بزرگ، انسان بايد توبه کند.

همچنين در شرع و کتاب و سنت توبه واجب گرديده و آيات و روايات فراواني بر وجوب آن دلالت دارد که به اختصار به برخي از آنها اشاره مي‌کنيم:

خداوند متعالي پس از آنکه به زنان مؤمن سفارش مي‌کند که در برابر نامحرمان خود