داشته باشد. او در اين صورت به دنبال خواست دل است و حلال و حرام خدا برايش يکسان است. او چون خواست خود را در عرض خواست خدا، و بلکه مقدم بر آن قرار داده، به نوعي، شرک ورزيده است. خداوند در اين‌باره مي‌فرمايد:

أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَن يَهْدِيهِ مِن بَعْدِ اللَّهِ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ؛[1] آيا ديدي کسي را که هواي نفس خويش را خداي خود گرفته است و خدا از روي دانش گمراهش کرد و بر گوش و دلش مُهر نهاد و بر چشمش پرده افکند؟ پس کيست که او را پس از [فرو گذاشتن] خدا راه نمايد؟ آيا پند نمي‌گيريد؟

وقتي چندين‌بار انسان از هواي نفسش پيروي کرد و رفتارش با خواهش و خواست دلش هماهنگ شد و پيروي از هواي نفسْ ملکه و محرک اصلي رفتار و حرکاتش گرديد، از درک حقايق عاجز مي‌ماند و عقل و فکرش مغلوب هواي نفس شده، از فهم و درک صحيح باز مي‌ماند. در برابر، اگر بر هواي نفس خود پاي نهاد و پرهيزکاري پيشه کرد، دريچه‌هاي فهم و درک حقايق و راه‌هاي رهايي از تنگناها به رويش گشوده مي‌شود:

وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا؛[2] و هر کس از خدا پروا کند، براي او راه بيرون شدن [از هر دشواري و اندوهي] پديد آرد.

نقش تقوا و استفادة صحيح از عقل در شناخت حقايق و مصالح

سرّ آنکه تقوا موجب درک حقايق، مصالح و منافع واقعي مي‌شود و در نتيجه انسان را از اشتباه در گزينش باز مي‌دارد، و در برابر، هواي نفسْ مانع درک حقايق و مصالح