ب) نقش پيروي از هواي نفس در‍‌‎ کوري چشم ‌دل

از ديدگاه قرآن ريشة کوردلي، و ناشنوايي نصايح و سخنان حق، و نيز عدم تعقل و تفکر دربارة حقايق و امور عبرت‌آموز و فراموشي آخرت، پيروي از هواي نفس و خواست دل است. بر اين اساس، راه سالم ماندن قواي ادراکيِ دل و عقل، و نجات از تيرگي‌ها و ظلمت‌ها، و دستيابي به سعادت، پرهيز از هواي نفس است؛ چنان‌كه خداوند به حضرت داوود(عليه السلام) مي‌فرمايد:

يَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْكُم بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَى فَيُضِلَّكَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذِينَ يَضِلُّونَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ بِمَا نَسُوا يَوْمَ الْحِسَابِ؛[1] اي داوود، همانا تو را در زمين خليفه (نمايندة خود) ساختيم. پس ميان مردم به راستي و درستي حکم کن و از خواهش نفس پيروي مکن که تو را از راه خدا گمراه مي‌گرداند. همانا کساني که از راه خدا گمراه شوند به سزاي آنکه روز حساب را فراموش کردند عذابي سخت دارند.

منظور از پيروي هواي نفس اين است که معيار و محرک انسان در رفتارهايش خواست دل باشد. پاره‌اي از تکاليفي که خداوند بر انسان واجب کرده است خوشايند دل او نيز هستند. مثلاً خداوند روزه را واجب کرده و انسان پس از انجام اين فريضه، از نشستن سر سفرة افطار و خوردن غذا لذت مي‌برد؛ يا وقتي مي‌خواهد به تکاليف الاهي دربارة معاشرت و ارتباط با همسر عمل کند، ارتباط با همسر لذت‌بخش و خواستة دلش نيز هست. بي‌شک در اين موارد که محرک اصلي دستور و خواست خداوند است، ضميمه گشتن خواسته و درخواست دل نکوهيده و نامطلوب نيست. جايي پيروي از خواست دل نکوهيده و ناپسند است که محرک اصلي و معيار رفتار، خواست دل باشد و فرد آنچه را دلش بخواهد انجام دهد؛ هرچند خداوند او را از آن کار باز