1. «مستقلات عقليه»: ادله‌اي که تمام مقدمات آنها عقلي است؛ يعني در اين ادله، براي تشخيص و کشف صغرا و کبراي قياس عقل حاکم است؛ مانند: «عدل عقلاً نيکوست» يا «ظلم عقلاً قبيح و بد است»؛

2. «غيرمستقلات عقليه»: ادله‌اي که در آنها تنها کبراي قياس عقلي است و صغراي آن از شرع برگرفته شده است. مثلاً قياس ذيل از جمله غيرمستقلات عقليه است:

«نماز واجب شرعي است و هر عملي که واجب شرعي باشد، مقدماتش نيز شرعاً واجب است، پس مقدمات نماز شرعاً واجب است». در اين قياس صغرا غيرعقلي و کبرا عقلي است، و عقل بين وجوب شرعي ذوالمقدمه و وجوب شرعي مقدمه ملازمه مي‌بيند.

کلي‌ترين و عمومي‌ترين احکام عقل، حسن عدل و قبح ظلم است، که همة احکام عقل بدان بازمي‌گردند. مثلاً عقل راستگويي را از آن نظر که عدل است نيکو مي‌داند يا دروغ را از آن نظر که ظلم است بد و قبيح مي‌شمارد. دربارة عدل تعاريف گوناگوني ارائه کرده‌اند که متناسب‌ترين تعريف با بحث ما، تعريف عدل به «إعطاء کلّ ذي حقّ حقّه» است. با توجه به اين تعريف، عدل ايجاب مي‌کند که انسان حق هرکس را به او بدهد، چه، در غير اين صورت به او ظلم کرده است. اکنون با توجه به اينکه همة هستيِ آدمي ملک خداست و انسان موظف است با رضايت و خواست الاهي در ملک او تصرف کند، همة انگيزه‌ها، سخنان و رفتارهايش مربوط به خداوند است و عدلْ حکم مي‌کند که آنها را براي خداوند خالص گرداند. به تعبير ديگر، بايد حقوقي را که خداوند در آن زمينه‌ها بر انسان دارد به او واگذارد؛ چون اگر رفتارها، نيت‌ها و سخنانش براي خداوند نبود، به او ظلم روا داشته، حقوقش را ادا نکرده‌ است. پس کسي که حاکميت و مالکيت خداوند را بر همة هستي و از جمله بر وجود خود باور دارد، جز براي خدا کاري انجام نمي‌دهد. او وقتي خود را مخلوق خدا دانست و هرچه در اختيارش بود از آنِ او دانست، کاملاً در برابر وي تسيلم است و سهمي براي خود