عقاب بتواند با توبه، گناه خود را جبران كند و از مجازات، خلاص شود. نكته ظريف‌تر اين كه حضرت حق توبه‌نمودن را خيلى مشكل مقرر نكرده و براى آن شرايطى سخت و طاقت‌فرسا قرار نداده است تا غير مقدور و دشوار شود؛ مثلا نفرموده است براى توبه نمودن، فلان عمل شاق را انجام بدهيد و يا رياضت بكشيد تا گناهان گذشته را جبران كند وَلَمْ يُشَدِّدْ عَلَيْكَ فِى‌التَّوْبَة؛ در توبه نمودن خيلى سخت‌گيرى نكرده است. كافى است واقعاً پشيمان شويد و تصميم بگيرد كه ديگر آن عمل را مرتكب نشويد. همين ترك گناه و پشيمان شدن باعث مى‌شود كه گناهان گذشته بخشيده شود. البته به شرط آن كه تصميم قطعى بگيرد و به اين تصميم پاى بند باشيد. البته اگر عبادتى را ترك كرده و يا مال كسى را خورده‌ايد، چون حق‌الناس است معيار ديگرى دارد. لذا طبق آن معيار بايد جبران كرده و يا قضاى آن عبادات را ـ اگر قضا دارد ـ به جا آوريد تا توبه ممكن گردد. به هرحال صرف پشيمانى و تصميم قطعى بر ترك گناه براى توبه نمودن و آمرزش گناهان كافى است. از همين رو حضرت(عليه السلام)مى‌فرمايد: فَجَعَلَ تَوْبَتَكَ التَّوَرُّعَ عَنِ‌الذَّنْب؛ توبه همين است كه واقعاً از گناه اجتناب كنى. اگر بعد از تصميم، پرهيز كرد و خود را حفظ نمود، همين كافى است كه گناه گذشته هم بخشيده شود.

ب) پاداش بى حساب و عقاب بى‌مقدار

جلوه ديگر از سبقت رحمت الهى، وسعت بى‌منتهاى رحمت حضرت حق است. براى توضيح و تبيين اين جلوه از سبقت رحمت الهى به يك بيان تمثيلى روى مى‌آوريم. فرض كنيد براى اندازه‌گيرى كارهاى خوب و بد، مقياسى را در اختيار داريم؛ مثلاً يك جمله سه كلمه‌اى را در نظر آوريد كه اگر به شكلى خاص بيان گردد، گناه محسوب مى‌شود و موجب عقاب مى‌گردد و اگر به صورت ديگرى گفته شود، عبادت شمرده شده، ثواب را در پى دارد. بنابراين، مقياس اندازه‌گيرى، يك جمله سه كلمه‌اى است كه مى‌تواند به صورت حسنه باشد و ممكن است به صورت گناه و سيئه نمودار گردد. حال، متناسب با همين مقياس اگر گناهى صورت پذيرد، بايد به همين اندازه عقاب در نظر گرفته شود؛ يعنى عقاب متناسب با اين جمله سه كلمه‌اى است و ثواب هم همين طور. اما در نزد خداوند سبحان همين جمله سه كلمه‌اى اگر