5 - تاليف كتاب در عهد صحابه بطور كلَّى بايد گفت : در « عهد صحابه » پس از آن كه قرآن مجيد از حالت « صحف » بودن به صورت « مصحف » در آمده و تأليف يافته به جهاتى چند عنايتى زياد به تأليف كتابى نبوده است و بهر حال بيشتر مواضيعى كه در عهود لاحقه در بارهء آنها بحث به عمل آمده و اين ابحاث صورت تأليف و تدوين به خود گرفته در « عهد صحابه » هنوز به صورت تأليف در نيامده بوده است . حتى امورى كه به قرآن مجيد ، ارتباط داشته و بحسب ظاهر بايد پيش از هر تأليفى در عالم اسلام و دين پديد مىآمد هنوز بوجود نيامده بوده است [1]

[1] از قبيل كتب مصنّفه در تفسير و كتب مؤلَّفه در معانى قرآن و مشكل و مجاز آن و كتب مؤلَّفه در غريب قرآن و در لغات قرآن و در قرائات و در نقط و شكل و در لامات قرآن و در وقف و ابتداء در قرآن و در اختلاف مصاحف و در وقف تمام و در آن چه الفاظ و معانى آن در قرآن متفق مىباشد و در متشابه قرآن و در هجاء مصاحف قرآن و در مقطوع و موصول قرآن و در اجزاء قرآن و در فضائل قرآن و در عدد آيات قرآن و در ناسخ و منسوخ و در نزول قرآن و در احكام قرآن . و همچنين در سائر نواحى و شئون قرآن مجيد : مانند كتاب « جوابات القرآن » تأليف احمد بن على مهرجانى و كتاب « المجاز » تأليف ابو عبيده و كتاب « نظم القرآن » تأليف جاحظ و كتاب « فى متشابه القرآن » تأليف بشر بن معتمر و كتاب « اعجاز القرآن » فى نظمه و تأليفه » تأليف محمد بن يزيد واسطى معتزلى و كتاب « المسائل المنثورة فى القرآن » تأليف ابو شقير و كتاب « نظم القرآن » تأليف ابن اخشيد و كتاب « خلق القرآن » تأليف ابن راوندى و كتاب « فى ان سورة الحمد تنوب عن سائر القرآن » تأليف ابو زيد بلخى و كتاب « الناسخ و المنسوخ » تأليف ابى جعد و كتاب « احكام القرآن » تأليف ابو بكر رازى و كتاب « اللغات فى القرآن » تأليفهايى متعدد از چندين تن از علماء و كتاب « الامثال » تأليف ابن جنيد و غير اينها از تأليفاتى كه بتعبير ابن نديم در « معانى شتّى از قرآن » تأليف شده بوده است و او در كتاب « الفهرست » آن چه در اين زمينه بوده و تا اول شعبان از سال 377 هجرى قمرى ( سال تاليف كتاب الفهرست ) تأليف شده بوده و وى ( ابن نديم ) آنها را ديده و بر آنها اطلاع يافته بوده به تفصيل ياد كرده است .