4 - عمل برأى و استشاره راجع به چگونگى اين موضوع ، پيش از اين به تفصيل سخن رانده شده در اين موضع به آن چه از پيش آورده شده اكتفاء و بخوانندگان اين اوراق ، مراجعه و توجه به آنها را توصيه مىكنيم . فقط براى مزيد فائده دو نكته را در اينجا يادآور مىشود :
1 - چنان كه پيش دانسته شد عمل برأى بر دو معنى اطلاق شده : يكى استخراج و استنباط حكمى از مدارك صحيح و معتبر دينى ، ديگر حكم به چيزى بدون اتكاء و استناد به مدارك شرعى و دينى آن .
در كلمات على ( ع ) چنان كه به سختى اعتراض بر معنى دوم وارد شده و نقل گرديد جواز معنى اول نيز وارد و از برخى از كلمات آن حضرت مستفاد است از جمله يعقوبى در تاريخ خود اين جمله را از آن حضرت آورده است : « و إنّما هلك الَّذين قبلكم بالتّكلف فلا يتكلَّف رجل منكم ان يتكلَّم فى دين الله بما لا يعرف فانّ الله عزّ و جلّ يعذر على الخطاء إن اجهدت رأيك [1] » ليكن در مواردى از اين قبيل براى اشاره به همين معنى غالبا لفظى از مادهء « جهد » گنجانده شده چنان كه در جملهء فوق كلمهء « ان اجهدت » آورده شده و در حديثى كه از اين پيش در همين نزديك نقل گرديد عبارت : « . . و ان كان هذا جهد رأيهم . . » اداء گرديده است [2] .

[1] - در اين كلمات اعتراض بر عمل برأى بمعنى دوم و جواز آن بمعنى اول ، هر دو با هم جمع شده است .
[2] - از اين قسمت چند مطلب زير كه بطور اشاره و فهرست ياد مىگردد قابل استفاده است : 1 - اين كه اصطلاح « اجتهاد » بمعنى صحيح از امثال اين كلمات مأخوذ باشد . 2 - بحث تخطئه و تصويب از دو معنى عمل برأى ، ريشه گرفته باشد . 3 - جمله‌اى را كه ابن حزم در المحلَّى از « فاروق » نقل كرده به اين عبارت « اتّهموا الرّأي على الدّين و انّ الرّأي منّا هو الظَّن و التكلَّف » بر خلاف آن چه او تصور كرده ظاهر است در « رأى » بمعنى باطل و مذموم آن .