و در حديث است از حضرت عسكرى سلام اللَّه عليه : اذا نشطت القلوب فاودعوها ، و اذا نفرت فودّعوها . [1] و اين دستور جامعى است كه فرموده‌اند كه در هنگام نشاط و بهجت قلوب وديعه به آنها بسپاريد ، و در وقت نفار و گريز آنها را راحت بگذاريد ، پس در كسب معارف و علوم نيز اين ادب را بايد منظور داشت و قلوب را با كراهت و تنفر وادار به كسب نكرد .
و از اين احاديث و احاديث ديگر استفادهء ادب ديگر شود كه آن نيز از مهمّات باب رياضت است . و آن عبارت از « مراعات » است . و آن ، چنان است كه سالك در هر مرتبه كه هست ، چه در رياضات و مجاهدات علميّه يا نفسانيّه يا عمليّه ، مراعات حال خود را بكند و با رفق و مدارا با نفس رفتار نمايد و زايد بر طاقت و حالت خود تحميل آن نكند ، خصوصا براى جوانها و تازه كارها اين مطلب از مهمّات است كه ممكن است اگر جوانها با رفق و مدارا با نفس رفتار نكنند و حظوظ طبيعت را به اندازهء احتياج آن از طرق محلَّله ادا نكنند ، گرفتار خطر عظيمى شوند كه جبران آن را نتوانند كرد ، و آن خطر آن است كه گاه نفس به واسطهء سخت گيرى فوق العاده و عنان گيرى بىاندازه عنان گسيخته شود و زمام اختيار را از دست بگيرد و اقتضاءات طبيعت كه متراكم شد و آتش تيز شهوت كه در تحت فشار بى اندازهء رياضت واقع شود ، ناچار محترق شود و مملكت را بسوزاند . و اگر خداى نخواسته سالكى عنان گسيخته شود يا زاهدى بى اختيار شود ، چنان در پرتگاه افتد كه روى نجات را هرگز نبيند و به طريق سعادت و رستگارى هيچ گاه عود نكند .
پس ، سالك چون طبيب حاذقى بايد نبض خود را در ايّام سلوك بگيرد و از روى اقتضاءات احوال و ايّام سلوك با نفس رفتار كند ، و در ايّام اشتعال شهوت كه غرور جوانى است طبيعت را بكلَّى منع از حظوظش ننمايد و با

[1] - هنگامى كه قلوب نشاط و بهجت دارند به آنها امانت بسپاريد ، و وقتى كه گريزاناند آنها را واگذاريد » . . بحار الانوار ، ج 75 ، ص 377 ، « كتاب الرّوضه » ، باب 29 ، حديث 3 . .