1- آن دسته كه مستقيما وابسته به مسائل دينى و تفسير قرآن و مسائل كلام اسلامى است كه احيانا با استناد به فنون خاصى از متن و بطن خود اسلام استخراج و بصورت علم و فنى مستقل درآمده است مانند، علم فقه، اصول، حديث، تفسير و علوم قرآنى مانند تجويد و علم قرائت و جز آن.

2- دسته ديگر علومى كه بطور مستقيم روابطى با دين و مسائل عبادى و اجتماعى اسلامى ندارند لكن همين علوم در مرحله در خدمت قرآن و دين قرار ميگيرند مانند فلسفه، منطق، هيئت، نجوم، و بالاخره رياضيات بمعنى عام و علوم طبى و طبيعى و حتى علوم غريبه و طلسمات و اوراد كه شايد بعدها در اين مورد بحث كنيم.

اين علوم و فنون همان طور كه اشارت رفت از نواحى مختلف كشورهاى متمدن و نيم متمدن آن عصر بواسطه دانشمندان مختلف وارد در مدنيت اسلامى گرديد بويژه ايرانيان زيرا پيش از اسلام كشور ايران يكى از كشورهاى متمدن روى زمين محسوب ميشد و قهرا بواسطه قرب جوار قبل از ملل ديگر باسلام گرويدند و بالطبع مردم دانشمند نو مسلمان ايرانى نژاد تا حدود زيادى بفرهنگ و مدنيت ملت مسلمان خدمت كردند.

موقعيت علمى ايران قبل از اسلام‌

خلاصه روايت ابن نديم از ابو معشر در كتاب اختلاف الزيجات اين است:

پادشاهان ايران باندازه‌اى به نگه‌دارى علوم و باقيمانده آن بر روى زمين علاقمند بودند كه براى محفوظ ماندن آن از گزند و آسيب زمانه گنجينه كتابها را از محكمترين چيزى برگزيدند كه تاب مقاومت با هر پيش‌آمدى را داشته باشد و آن پوست درخت خدنگ بود. مردم ملل ديگر مانند چينيان و هندوان در اين امر از مردم ايران پيروى ميكردند براى نگه‌دارى كتب نيز بهترين جاها را انتخاب ميكردند و بدين جهت تمام نقاط دنيا را زير و رو كردند بهترين منطقه براى حفظ كتاب اصفهان را دانستند و در آنجا نيز پس از بررسى زياد محلى را يافتند بنام رستاك جى و بالاخره گويد در شهر جى محلهائى بنا كردند و كتب و علوم خود را در آنجا بوديعت گذاردند تا از دستبرد حوادث محفوظ ماند اين كتب در علوم گوناگون و بخط پارسى باستان نوشته شده بود.

نفوذ علوم يونانى بيشتر همراه با رواج دين مسيح بوده است و مبلغان مذهبى براى تبليغ دين عيسى بايران آمدند و قهرا مردم ايران را به كلام و فلسفه خاص يونانى آشنا كردند گذشته از مدرسه الرها كه بسيارى از دانشجويان ايرانى در آنجا به تحصيل علوم مختلف عصر خود اشتغال داشتند در نواحى مختلف ايران مراكزى وجود داشت كه در آن كتب مذهبى مورد بحث قرار ميگرفت.

بطورى كه از منابع تاريخى بدست ميآيد در آغاز دوره مسيحيت در ميان قومى از اقوام‌