اصطلاحات جرّ ثقيل‌

در رساله حاضر آلات بسيط و مركّب جرّ ثقيل را از هم جدا كرده و آلات بسيطه را در ابواب دوم تا چهارم شرح داده، آنگاه باب پنجم را اندر تركيب آلات آورده و آلات اصلى بسيط را پنج چيز شمرده است بدين قرار:

1- محور 2- مخل [بيرم محل؟] 3- بكره 4- لولب 5- اسفين [سفين فانه‌].

اسامى پنجگانه عين اصطلاحاتى است كه در كتب فنّ حيل و جرّ اثقال قديم زمان شيخ و قبل از وى بكار ميرفته و هم اكنون در كتب عربى ميكانيك جديد بكار ميرود. با اين تفاوت كه در شماره آلات ما بين آنها اختلافى موجود است. و بعلاوه در كتب ميكانيك جديد گاهى بجاى اصطلاح (محور) كلمه (دولاب) را كه از معرّبات و كلمات دخيله عربى مأخوذ از فارسى است يا كلمه (جزع) را كه تقريبا مرادف محور است‌ [1]- و بجاى (لولب) كلمه (برغى) [2] را كه از لغات دارجه مستحدث دخيل عربى است بكار ميبرند.

مفاتيح العلوم خوارزمى در اصطلاحات جرّ ثقيل مى‌نويسد:

«فمن الالفاظ الّتى يستعملها اصحاب هذه الصّناعة البرطيس و هو فلكة

[1] الجزع بالضم المحور الذى تدور فيه المحالة و تفتح: قاموس- يعنى جزع بضم و فتح جيم محورى است كه دولاب در آن بگردد.

[2] البرغى اللولب معرب بورغى التركيّة.- و اللولب آلة من خشب او حديد ذات محور ذى دوائر ناتئة و هو الذّكر او داخلة و هو الأنثى و يعرف بالبرغى ايضا: محيط المحيط.