(1) - البته روشن است كه منطق با علم غير اكتسابى سروكار ندارد و صرفا در مورد علم اكتسابى و روش صحيح دريافت آن بحث مى‌كند.

(2) - اصطلاح «قياس» در اين‌جا شامل قياس‌هاى موجود در «تمثيل» و «استقراء» هم مى‌شود.

(3) - منظور از «حدّ» در اين‌جا معنى عامّ آن است كه شامل حدّ و رسم مى‌شود، زيرا برخى از تصوّرات فقط از راه رسم حاصل مى‌شوند.

(4) - ر ك: ارسطو، جدل، كتاب اول فصل پنجم.

(5)

(5) - هدف اصلى از كتاب «برهان» همان هدف اصلى از خود منطق است؛ منطق روش انديشه‌ى صحيح را مى‌آموزد و اين هدف تنها در «كتاب برهان» تأمين مى‌شود و ساير مباحث منطقى در واقع به منزله‌ى مقدمات بحث «برهان» است. هدف از تدوين كتاب برهان بيان كيفيت انديشيدن درباره‌ى تصوّرات و تصديقات است به‌گونه‌اى كه بتوانيم تصوّر و تصديق تام و تمامى درباره‌ى امور واقع به دست آوريم.

بنابراين ما در كتاب «برهان» دو هدف را دنبال مى‌كنيم: 1- به دست آوردن نحوه‌ى كسب حدّ تام و كامل و 2- به دست آوردن نحوه‌ى كسب نتايج يقينى از قياسات؛ به عبارت ديگر در «كتاب برهان» درباره‌ى دو مطلب اساسى بحث مى‌شود: تصوّرات تام و تصديقات يقينى، كه اوّلى بحث «حدّ» و دوّمى بحث «برهان» را تشكيل مى‌دهد. پس مناسب است، چنانچه بعضى از منطق‌دانان كرده‌اند، اسم اين كتاب را «كتاب حدّ و برهان» بگذاريم؛ امّا از آن‌جا كه تصوّرات از مبادى تصديقات هستند و تصديق بلا تصوّر محال است، و از سوى ديگر رسيدن به تصديق يقينى مستلزم اين است كه ابتدا به تصوّر تام و كامل نايل شويم، لذا تسميه‌ى اين كتاب به «كتاب برهان» بى‌وجه نيست، هرچند در حقيقت آن، «كتاب برهان و حدّ» است.

(6) - در اين‌جا مقصود از «بسايط» مباحث مربوط به ايساغوجى، مقولات و كليّات خمس است؛ كه چون ديگر بحث‌هاى منطق بر آن‌ها مبتنى هستند، بنابراين اين بحث‌ها بايد قبل از هر بحث ديگرى انجام شوند.

(7) - مقصود از قياسات خاصّ، انواع قياسات مورد استعمال در صناعات خمس است، كه اين قياسات بايد بعد از بحث مطلق قياس- كه از خصايص مشترك قياس‌ها بحث مى‌كند- مورد بحث واقع شوند.

(8) - مقصود خطابه، شعر و جدل است.

(9) - مقصود «مغالطه» است.

(10) - مقصود فن «خطابه» است، و منظور از آنچه كه تخيّل مى‌كنند، «شعر» است.

(11) - مقصود از اين پاراگراف اين است كه رابطه‌ى جدل با برهان از لحاظ موادّ و نسبت بين موادّ، از نظر عامّ و خاص بودن، شبيه رابطه‌ى قياس مطلق با قياس برهانى است؛ و همان‌طور كه در بحث قياس، بحث قياس مطلق را- كه از قياس برهانى عامّ بود- بر بحث قياس برهانى مقدّم داشتيم، به همين دليل مى‌توان بحث جدل را بر بحث برهان مقدّم داشت.

(12) - منظور نسبت عام و خاص است؛ كه در يادداشت شماره‌ى (11) مورد بحث قرار داديم.

(13) - هدف از اين فصل تعيين مرتبه‌ى «كتاب برهان» در بين ساير كتاب‌هاى صناعت‌هاى پنجگانه است.