فيكون جوابك أنّه لو برئ عن أن يلحقه ذلك، لكان شيئا غير هذا القسم، و كان القسم الأوّل و قد فرغ عنه؛

پاسخ تو اين است كه اگر قسم دوم از لحوق شر مصون بماند، چيز ديگرى غيراز اين قسم و همان قسم اوّل خواهد بود كه از آن فراغت حاصل شد.

در حقيقت به‌سبب تضاد، تزاحم و اصطكاك، لحوق شر به اين قسم، ضرورى است و اگر بخواهيم اين ضرورت را منتفى سازيم، چاره‌اى نداريم جز اين‌كه با اصل و منشأ آن مبارزه كنيم. مبارزه با اصل و منشأ آن، يعنى براندازى كلّ نظام قسم دوم.

آب و آتش تضاد دارند. كار آتش سوزندگى است. آتش اگر بخواهد- هرچند در برخى از موارد- سوزنده نباشد، آتش نيست. آن‌كه مى‌پرسد چرا آتش به‌گونه‌اى آفريده نشده كه برخى از اوقات نسوزاند، گويى مى‌پرسد: چرا آتش، آتش آفريده شده يا چرا آتش غيرآتش خلق نشده؛ حال آن‌كه ثبوت شى‌ء براى نفس شى‌ء، ضرورى و سلب شى‌ء از نفس شى‌ء، محال است و اين ضرورت و استحاله، از بديهيّات است. [1]

شيخ الرئيس مى‌گويد:

و إنّما هذا القسم فى أصل وضعه ممّا ليس يمكن أن يكون الخير الكثير يتعلّق به إلّا و هو بحيث يلحقه شرّ بالضّرورة عند المصادمات الحادثة؛

و اين قسم در اصل وجود خود ممكن نيست كه خير فراوان به آن تعلّق گيرد، مگر اين‌كه به هنگام تصادم‌ها و برخوردهاى حادث، بالضروره دست‌خوش شر مى‌شود.

لوازم ضرورى را نمى‌توان از اشيا حذف كرد. حذف لوازم ضرورى در صورتى ممكن است كه خود آن اشيا حذف شوند. مگر ممكن است كه ديوار سايه نداشته‌

[1] . ر. ك: الحكمة المتعاليه فى الاسفار الاربعة العقليه، ج 7، ص 78.