ب) قوس صعود

در قوس صعود، موجود به سوى كمال توجه دارد. در قوس نزول از قلّه كمال تنزّل مى‌كرد و در قوس صعود به سوى قلّه كمال، ترقّى مى‌كند. اين‌بار از جسم شروع مى‌شود و تا واجب الوجود ادامه مى‌يابد.

نخستين مرتبه، اجسام نوعيّه بسيط، يعنى اجرام فلكى و اجسام بسيط است. اعم از اين‌كه وجود اجسام فلكى مورد قبول باشد، يا نباشد و اعم از اين‌كه تعداد عناصر و اجسام بسيط، چهار يا بيشتر باشد.

در مرتبه بالاتر، نوبت به اجسام مركّب معدنى مى‌رسد. اين اجسام در مرتبه‌اى برتر از اجسام بسيط قرار دارند. اينها با همه تنوّع و اختلافى كه دارند، در طول اجسام بسيط و در عرض يك‌ديگرند. اينها از حركت كمّى و حركت انتقالى محرومند.

با گذر از مرتبه اجسام معدنى، نوبت به اجسام نباتى مى‌رسد كه نفس نباتى آنها را تدبير مى‌كند و با برخوردارى از خاصيّت جذب و دفع، از رشد و نما برخوردارند و در ابعاد سه‌گانه خود حركت دارند و توليد مثل مى‌كنند.

نباتات، زندگى و فوايد اسرارآميزى دارند و با همه تنوّع و اختلافى كه با يك‌ديگر دارند، در عرض هم‌ديگر و در طول جمادات و از آنها برترند.

پس از مرتبه نباتات، نوبت به اجسام حيوانى مى‌رسد. اينها از نفس حيوانى برخوردارند و به وسيله آن، تدبير مى‌شوند. نفس حيوانى قوّه حس و حركت دارد.

حيوان نه تنها حركت كمّى، بلكه حركت انتقالى هم دارد.

حيوانات با همه تنوّعى كه دارند، در عرض يك‌ديگر و در طول اجسام نباتى قرار دارند. اينها، هم خواصّ نباتات را دارند و هم خواصّى برتر.

پس از حيوانات، نوبت به انسان مى‌رسد. بدن انسان، تحت تدبير نفس ناطقه است. نفس ناطقه انسانى نه تنها از خواصّ نفوس نباتى و حيوانى- يعنى جذب و دفع‌