و ترك وجود هذا القسم- و هو على صفته المذكورة- غير [1] لائق بالجود على ما بيّنا.

ترجمه‌

وهم و تنبيه‌

يا شايد بگويى: چرا ممكن نباشد كه قسم دوم از پيوستن اندكى به آن، بركنار باشد؟ [2]

پاسخ تو اين است كه اگر قسم دوم از پيوستن شر به آن، بركنار بود، چيزى غير از اين قسم بود و همان قسم اوّل بود كه از آن، فراغت حاصل شد. [3]

و همانا اين قسم در اصل وجودش خير فراوان به آن تعلّق نمى‌گيرد، مگر اين‌كه با تصادم‌ها و برخوردهايى كه حادث مى‌شود، بالضروره در معرض شر اندك قرار گيرد.

هرگاه از اين شرّ اندك بركنار بماند، چيزى غير از خودش شده است. بنابراين، آتش چيزى غير از آتش و آب چيزى غير از آب شده است. [4]

ترك وجود اين قسم- با همان صفت شرّ اندكى كه ذكر شد- همان‌گونه كه گفتيم، درخور جود (بيكران خداوند) نيست. [5]

شرح و توضيح‌

روشن شد كه از اقسام پنج‌گانه، تنها دو قسم درخور هستى يافتن و افاضه وجود از سوى خداوند حكيم صاحب جود مى‌باشند، بلكه افاضه وجود بر آنها يقينى است.

[1] . «غير» خبر «ترك» است.

[2] . در پى اشكالى كه در فصل 24 مطرح و پاسخ داده شد، به طرح اشكال و پاسخ ديگرى مى‌پردازد.

[3] . فرق قسم اول و دوم اين است كه يكى خير محض و ديگرى خير غالب است. اگر قسم دوم، مشتمل بر هيچ شرّى نباشد، همان قسم اوّل است. بنابراين، قسم دوم از فيض وجود محروم مى‌شود و اين با وجود بيكران خداوند، ناسازگار است.

[4] . اگر در قسم دوم، هيچ‌گونه شرى نباشد، خودش‌خودش نيست.

[5] . هرگاه قسم دوم، آفريده نشود، تعطيل فيض لازم مى‌آيد.