بلكه همان ادراك فعلى است.

شيخ الرئيس پس از بيان ادراك انفعالى درباره ادراك فعلى مى‌گويد:

و قد يجوز أن تسبق الصّورة أوّلا إلى القوّة العاقلة ثمّ يصير لها وجود من خارج، مثل ما تعقل شكلا ثمّ تجعله موجودا؛

جايز است كه صوت، نخست به سوى قوّه عاقله پيشى گيرد، آن‌گاه در خارج موجود شود. مانند اين‌كه شكلى را تعقّل كنى، آن‌گاه در خارج به وجودش آورى.

دفع يك توهّم‌

ما براى علم حصولى انفعالى، بلكه فعلى، به ادراك‌هاى حسى مثال زديم؛ ولى شيخ الرئيس محور تقسيم خود را در ادراك‌هاى عقلى قرار داده و از صورت‌هاى عقلى و قوّه عاقله سخن به ميان آورده است.

در مورد ادراك‌هاى انفعالى، هرچند در درجه اوّل، حواسّ انسان از شى‌ء خارجى تأثّر مى‌پذيرند، ولى بنابر رأى حكماى مشّا، از همين مدرك‌هاى حسّى از راه تجريد و انتزاع، صورت‌هاى عقلى به دست مى‌آيد. بنابراين، صورت‌هاى عقلى‌اى كه ريشه در ادراك‌هاى حسى انفعالى دارند تابع اصل و ريشه خود بوده و علم انفعالى شمرده مى‌شوند.

و اما ادراك‌هاى فعلى، زاييده انفعال‌هاى حسى نيستند؛ بلكه ممكن است نتيجه متصرّف قوّه خيال باشند و چون سروكار قوّه خيال نيز با جزئيّات است، باز هم قوّه عاقله از راه تجريد و انتزاع از صورت‌هاى جزئى به صورت عقلى كه كلى و عامّ است، مى‌رسد.

بنابراين، در تعبير شيخ الرئيس كه صورت‌هاى عقلى را محور قرار داده، اشكالى وجود ندارد.

وانگهى شيخ الرئيس حق دارد كه صورت‌هاى عقلى و قوّه عاقله را محور قرار