بلاغت فارسى و تطوّر آن با پيشگفتارى از بلاغت عربى‌

بحث كوتاهى از مراحل تطوّر بلاغت عربى تا اواسط قرن پنجم هجرى كه بلاغت فارسى، پيدا مى‌شود، ضرورى است؛ زيرا بلاغت فارسى بر بلاغت عربى تكيه دارد و از آن مايه گرفته است.

در آغاز بايد گفت: در شعر جاهلى عرب، اقسام مختلف تشبيه، مجاز و استعاره و ديگر فنون بلاغى وجود داشته است و عرب جاهلى گفتار بليغ را مى‌شناخته است و به آوردن كلام فصيح و بليغ توانا بوده است كه پيامبر اكرم آنان را به معارضه، دعوت كرده است‌ 1. و نيز همين كه جاحظ، بابى از كتاب خود را به كلام موزون‌ 2 اختصاص مى‌دهد و كلام عرب را به پارچه‌هاى منقّش رنگارنگ توصيف مى‌كند 3 و خطباى عرب را به زبان‌آورى مى‌ستايد (3)، دليلى است بر اين‌كه شعراء و كتّاب و خطبا، فنون مختلف بلاغت را بكار مى‌برده‌اند و به زيبائى و ظرافت سخن آشنا بوده‌اند- البته بدون اين‌كه مصطلحاتى براى علم بلاغت وضع كنند- و نيز تشكيل سوق عكاظ و مسابقه دادن شعرا با يكديگر و اين‌كه هريك از شاعران، مى‌خواست گوى سبقت را از اقران خود بربايد و سخن فصيح‌تر و شعر خوش‌آيندتر بسرايد، دليل ديگرى است بر توجّه عرب پيش از اسلام به فصاحت و بلاغت. و نيز بسيارى از گفته‌هاى جاحظ دلالت‌ 4 مى‌كند بر اين‌كه، براى شعرا، موازين و مقاييسى وجود داشته تا كه شاعر، شعر خود را بر آنها تطبيق كند و شعرش مهذّب و منقّح شود و مورد قبول واقع گردد و همين مقياس‌ها و ميزان‌هاست كه در