چكيده سخن‌

به محض تسليم نفس در برابر خدا به عنوان نخستين درجه ايمان، ريسمانى ميان او و خداوند از طريق دعا، نماز، توبه، استغفار و انابه، كشيده مى‌شود، سپس رفتار او رنگ ايمانى به خود مى‌گيرد و اراده‌اش، عزم و تصميم را از توكّل مى‌ستاند و بدين ترتيب اهل اقدام و عمل مى‌شود و نيروى حركت او، استقامت را از تمسّك جستن به خداوند به دست مى‌آورد (پس ديگر به انحراف، كشيده نمى‌شود) و در رويارويى با ديگران و در برابر مشكلات از نيروى استعانت از خدا مدد مى‌گيرد و در نتيجه خطرها را با پناه بردن به خدا به كنارى مى‌نهد.

بدين ترتيب توكّل بر خدا يعنى گسستن از هر آنچه در دست مردم است، زيرا مؤمن، هيچگاه به خود ترديدى راه نمى‌دهد و تصميم صحيح را با تكيه بر خداوند اتّخاذ مى‌نمايد، به خدا، توان، رحمت و ياوريش اطمينان دارد و به دين خدا چنگ درمى‌زند (احكام، حكمتها، وصايا و سنّت او) و توكّل از قلّه‌هاى والاى ايمان است، و دژ مؤمنانى است كه هنگام كشمكش با جاهليت، بدان پناه مى‌برند. توكّل تجلّىِ اسماء خداوند در دل مؤمن در لحظه تصميم‌گيرى است و اين نتيجه زارىِ قلبى به درگاه خداوند و دعاى حقيقى براى فروفرستادن يارىِ اوست.

تمسّك جستن به خداوند سبحان پس از توكّل است، زيرا آن، مؤمن را از گمراهى، بويژه هنگام اختلاف، حفظ مى‌كند و به راه راست هدايتش مى‌كند.

اين بازگشت به كتاب خدا و پيامبر، صورت مى‌پذيرد، چنانكه چنگ زدن به ريسمان خداوندى بنده را از مكر آسمانها و زمين، حفظ مى‌كند و يارى جستن از خداوند موجب‌