بخش دوم- نعمتهاى الهى، كرانه‌هاى بى‌حدّ و مرز

از جمله حقايق ذكر، يادآورى نعمتهاى الهى است كه از يادآورى نعمتهاى آفرينش و روزى آغاز مى‌شود و به يادآورى نعمت هدايت و رستگارى، منتهى مى‌شود، نعمتهايى كه بايد از دست دادن آنها را پيوسته در خاطر داشت، براى مثال هنگامى كه مردم در گمراهى و پراكندگى به سرمى‌بردند و خداوند آنها را هدايت نمود و ميان دلهاشان، انس و الفت افكند و يا هنگامى كه در خطر نابودى به سرمى‌بردند و خداوند بديشان يارى رساند، همگى شايسته يادآورى هستند.

هدف از يادآورى نعمتها اين است كه شخص، سرمست نشود و سپاس به جاى آورد و شكيب ورزد حال آنكه نعمتهاى خدا را قطعاً نمى‌توان شماره كرد. از سوئى كافر آنها را به هنگام فراوانى، قدر نمى‌داند، و به هنگام از كف نهادن آنها دچار يأس و نوميدى مى‌گردد.

اوّل- نعمتهاى الهى شايسته ذكر:

الف- براى آنكه عبادت خداوند همه ابعاد زندگى انسان را دربرگيرد، ناگزير بايد به ياد خدا بود. از حقايق ياد خدا ذكر نعمتهاى او است كه از نعمت آفرينش و روزى آغاز مى‌شود كه ابتداى نعمتهاست و به نعمت هدايت پايان مى‌پذيرد كه بزرگترين نعمتهاست. خداوند مى‌فرمايد:

يَا أَيُّهَا النَّاسُ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُم مِنَ‌