نام کتاب : دانشنامه امام سجاد علیه السلام نویسنده : جمعی از نویسندگان جلد : 1 صفحه : 688
ظالم بن عمرو
ظالم بن عمرو مکنی به ابوالاسود دوئلی، شیخ او را در ردیف اصحاب امام
زین العابدین علیهالسلام آورده است. [1] وی از درخشانترین چهرههای علمی
عصر خود بوده و نخستین بنیانگذار علم نحو است، البته پس از آن که امام
امیرالمؤمنین علیهالسلام قواعد و اصول علم نحو را به او تعلیم داد وی از
جمله شعرای با ذوق و قریحه بوده و از جمله اشعار اوست: و ما طلب المعیشة بالتمنی و لکن ألق دلوک فی الدلاء [2] . تجیء بملئها طورا و طورا تجیء بحمأة و قلیل ماء - کسب معیشت به آرزو میسر نیست و لیکن تو نیز مثل دیگران دنباله وسیله روزی برو، (و دلوت را میان دلوها بیفکن) هر بار به نوعی پر خواهی یافت از گل (ته چاه) و اندکی آب. ابوالاسود
از بلغای نامآور بوده است، از جمله سخنان دلاویز او در وصیت به پسرش آمده
است: «پسرم هرگاه در میان گروهی بودی به اندازه سن خود سخن بگو و به قدر
جایگاهت با آنان گفتگو کن و زبانی که شخص بزرگتر از تو صحبت میکند، نباید
صحبت کنی که بر شنوندگان گران آیی و همانند پستتر از خودت نیز حرف مزن که
آنان تو را حقیر شمارند. پسرم! هرگاه خداوند گشایشی به تو داد تو نیز بذل و
بخشش کن و هر گاه در تنگدستی قرار داد تو نیز خودداری کن،با خدا در جود و
بخشش انبازی مکن که بیقین خداوند بخشندهتر از توست و بدان که چیزی چون
اقتصاد در زندگی نیست و هیچ معیشتی چون اعتدال و میانهروی نمیباشد و هیچ
عزتی به پای دانش نمیرسد، همانا پادشاهان فرمانروایان مردمند و دانشمندان
بر شاهان حاکمند، آنگاه این شعر را سرود: العیش لا عیش الا ما اقتصدت فان تسرف و تبذر لقیت الفقر [3] و العطبا و العلم زین و تشریف لصاحبه فاطلب، هدیت، فنون العلم و الأدبا - زندگی، چیزی جز اقتصاد و میانهروی تو نیست زیرا که اگر تو ولخرجی کنی با فقر و نابودی روبرو خواهی شد. علم، زینت و باعث شرف و بزرگی صاحب خود است پس علم را بجوی تا به علوم و آداب مختلف راه یابی. - تا آن جا که میگوید: العلم کنز و ذخر لا نفاد له نعم القرین اذا ما صاحب صحبا قد یجمع المرء شیئا ثم یسلبه عما قلیل فیلقی الذل و الحربا - علم، گنج و اندوختهای بیزوال است و نیکو همدمی اگر همدم کسی شود. گاهی شخص چیزی را فراهم میآورد، سپس طولی نمیکشد که از دست میدهد و گرفتار فرومایگی و خشم و کین میگردد. و حامل العلم مغبوط به أبدا و لا یحاذر منه الفوت و السلبا یا جامع العلم نعم الذخر تجمعه لا تعدلن به درا و لا ذهبا - و صاحب علم همواره مورد رشک است و بیم از دست دادن و زوال آن نمیرود. ای گرد آورنده دانش خوب چیزی را گرد آوردهای مبادا با در و مرجان و طلا برابر شماری... ابوالاسود،
از جمله مردمانی بود که دوستی، اخلاص و محبت زیاد به امام امیرالمؤمنین
علیهالسلام داشت [4] و معاویه میخواست که او را از این دوستی و محبت به
علی علیهالسلام بازدارد اما موفق نشد. ابوالاسود در سال 69 ه. به بیماری
عمومی طاعون مبتلا شد و در بصره درگذشت. [5] .
[~hr~]پی نوشت ها: (1) رجال طوسی. (2)
جمله «الق دلوک فی الدلاء» یعنی تو نیز دلو خودت را در میان دلوها بیفکن
کنایه از این است که دنبال وسیله برو، بقیهاش به تو مربوط نیست بلکه روزی
رسان خداست - م. [3] این کلمه در نسخه اصلی «الفر» با حرف فاء نوشته شده بود اما صحیح همان است که ما ثبت کردیم. مؤلف. [4]
ابوالأسود از کسانی است که در جنگ صفین حضور داشت و او اولین بار قرآن
مجید را به صورت نقطه اعراب گذاری نمود. مورخان درباره او نوشتهاند؛ وقتی
که معاویه هدیهای فرستاد تا از محبت علی علیهالسلام منحرفش سازد دختری
داشت به سن پنج یا شش سالگی مقداری از حلوای اهدایی را برداشت و در دهان
گذاشت ابوالاسود گفت: دخترم معاویه این حلواها را فرستاده تا ما را از ولای
امیرالمؤمنین برگرداند دخترک گفت: قبحه الله یخدعنا عن السید المطهر
بالشهد المز عفرتبا لمرسله و آکله... اشعار و مراثی او درباره امام
امیرالمؤمنین علیهالسلام در کتب سیره و رجال آمده است - م. [5] الکنی و الالقاب: 1 / 10 - 9. منبع: تحلیلی از زندگانی امام سجاد (جلد 2)؛ باقر شریف قرشی؛ ترجمه محمد رضا عطائی؛ کنگره جهانی حضرت رضا علیه السلام چاپ 1372.
نام کتاب : دانشنامه امام سجاد علیه السلام نویسنده : جمعی از نویسندگان جلد : 1 صفحه : 688