نام کتاب : دانشنامه امام سجاد علیه السلام نویسنده : جمعی از نویسندگان جلد : 1 صفحه : 388
سپس در فراز دیگر با اشاره به اینکه تنها خداست
که میتواند مشکلات و سختیها را از انسان دور کند میفرماید: فلا مصدر لما
اوردت، و لا صارف لما وجهت، (خدایا) پس برای آنچه به من رساندهای
برگرداننده و برای آنچه متوجه (من) ساختهای دفعکنندهای نیست...،
امام (ع) به ما آموزش میدهد که اگر مشکلات و سختیها به شما رو میآورد،
به یقین بدانید که خداوند رفعکننده آنهاست، پس به سوی خدا بروید، و برای
رهایی از آنها خود را به پناهگاه الهی نزدیک کنید. آنگاه درخواست خود را از
خداوند اینگونه بیان میفرماید: و افتح لی یا رب باب الفرج بطولک، خدایا در آسایش را به فضل خود به روی من باز کن. و
از آنجا که مشکلات و سختیها ممکن است سبب شوند که انسان از پرداختن به
انجام وظائف خود نسبت به مکتب دور بماند، امام (ع) با توجه به این نکته
میفرماید: و لا تشغلنی بالاهتمام عن تعاهد فروضک، و استعمال سنتک، (خدایا)
مرا به سبب غم و اندوه از رعایت و حفظ واجبات و به کار بستن سنت خود
بازمدار. در پناه بردن به خدای تعالی از سختیها و بدی اخلاق و کردارهای
نکوهیده عنوان دعاء چنین است: و کان من دعائه علیهالسلام فی الاستعاذه من
المکاره و سیئی الاخلاق و مذام الافعال، از دعاهای امام (ع) در پناه بردن
به خدای تعالی از سختیها و بدی اخلاق و کردارهای نکوهیده است. محتوای دعا دعاء هشتم اینگونه آغاز میشود: اللهم انی اعوذ بک من هیجان الحرص، خدایا از حرص و آز (بر دنیا) به تو پناه میبرم. در
این دعا امام سجاد (ع) به ما آموزش میدهد که از بیماریهای اخلاقی و روانی
و نتایج و اثرات آنها به خدا پناه ببریم و به پارهای از آنها اشاره
میفرماید: 1- هیجان الحرص، حرص و آز 2- سوره الغضب، تندی غضب و خشم 3- غلبه الحسد، تسلط حسد و رشک 4- ضعف الصبر، سستی صبر و شکیبایی 5- قله القناعه، کمی قناعت 6- شکاسه الخلق، سوء خلق و بدخوئی 7- الحاح الشهوه، افراط (بیحد) خواهش نفس 8- ملکه الحمیه، غلبه حمیت (طرفداری از ناحق) 9- متابعه الهوی، پیروی از هوا و هوس 10- مخالفه الهدی، مخالفت با هدایت و رستگاری 11- سنه الغفله، خواب غفلت 12- تعاطی الکلفه، اقدام بر تکلف و کار با مشقت (که انسان را به رنج آورد و خسته و بیزار نماید) 13- ایثار الباطل علی الحق، برگزیدن باطل بر حق 14- الاصرار علی الماثم، اصرار و مداومت بر گناه. 15- استصغار المعصیه، کوچک شمردن گناه و معصیت. 16- استکبار الطاعه، بزرگ دانستن اطاعت و بندگی خدا. 17- مباهات المکثرین، از به خود نازیدن ثروتمندان. 18- الازراء بالمقلین، خوار شمردن فقراء و نیازمندان 19- سوء الولایه لمن تحت ایدینا، بدرفتاری با زیردستان (زن، فرزند، شاگرد، خدمتگزار و پیروان...) 20- ترک الشکر لمن اصطنع العارفه عندنا، بجا نیاوردن شکر و سپاسگزاری نسبت به کسی که به ما نیکوئی کرده است. 21- او ان نعضد ظالما، یا اینکه ستمگری را کمک کنیم. 22- او نخذل ملهوفا، یا اینکه ستمدیدهای را خوار گردانیم. 23- او نروم ما لیس لنا بحق، یا آنچه حق ما نیست بطلبیم. 24- او نقول فی العلم بغیر علم، در علم (اصول و فروع دین...) از روی نادانی سخن بگوئیم. 25- ان ننطوی علی غش احد، از اینکه غش با کسی را قصد کنیم (فریب دادن دیگران) 26- ان نعجب باعمالنا، از اینکه به کردارهایمان خودپسند باشیم. 27- نمد فی آمالنا، آرزوهایمان را دراز کنیم. 28- من سوء السریره، از بدی راز نهفته در دل (پندار بد) 29- و احتقار الصغیره، و از کوچک شمردن گناه کوچک 30- ان یستحوذ علینا الشیطان، از اینکه شیطان بر ما مسلط شود. 31- او ینکبنا الزمان، یا شرایط زمان، ما را بدبخت گرداند. 32-
او یتهضمنا السلطان، یا حاکم و سلطان بر ما ستم نماید. (یا شاید به این
معنا باشد که در فساد و تباهی حاکمان ستمگر هضم شویم و شخصیت الهی خود را
از دست بدهیم). 33- من تناول الاسراف، از اقدام بر اسراف کردن 34- من فقدان الکفاف، از نیافتن روزی به اندازه نیازمندی 35- من شماته الاعداء، از سرزنش دشمنان 36- من الفقر الی الاکفاء، از نیازمندی به امثال خود. 37- من معیشه فی شده، از زندگی در سختی 38- و میته علی غیر عده، و مردن بی ساز و سامان (بدون توشه سفر مرگ). 39- من الحسره العظمی، از بزرگترین تاسف و افسوس (در آخرت به دلیل نداشتن اعمال صالح) 40- و المصیبه الکبری، و بزرگترین مصیبت 41- و اشقی الشقاء، و بدترین بدبختی (دخول در آتش و گرفتار شدن به عذاب الهی) 42- و سوء الماب، و بدی بازگشت (به سوی خدا و جهان آخرت) 43- و حرمان الثواب، و نومیدی از پاداش (بهشت) 44- و حلول العقاب، و رسیدن کیفر (در قیامت) امام
(ع) در قالب دعا فهرستوار به آنچه که مانع سعادت دنیوی و اخروی انسان
میشود پرداخته و آنها را بیان فرموده است. این موانع، متن همه نارسائیهای
فردی و اجتماعی و ریشه تمامی بدبختیهاست. چنانکه در زمینه بیماریهای
اخلاقی مواردی چون حرص، حسد، ناشکیبایی، غضب، شهوترانی و... را
برمیشمارد. و در زمینه مسائل اقتصادی به مواردی چون عدم قناعت، اسراف،
فقدان تعادل دخل و خرج، فقر و تکلف اشاره مینماید. و در زمینه روابط
انسانی مسائلی چون، حمیت (در مسیر باطل)، مباهات ثروتمندان بر فقرا، کوچک
شمردن مستمندان، بدرفتاری در حوزه مسئولیت، غش، یاری ستمگر، خوار شمردن
ستمدیده، و درخواست آنچه حق انسان نیست را برمیشمرد. و در قالب
کوتاهترین عبارات، بزرگترین و کلیدیترین مفاهیم اعتقادی، اخلاقی، فرهنگی،
سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و... را به صورت دعا بیان میفرماید. و به حق این
معارف الهی جز از سرچشمه زلال کوثر امامت جاری نمیشود.