در معنی کلمه الله

عن الحسن بن راشد، عن أبی‌الحسن موسی بن جعفر (علیه‌السلام) قال، سألته عن معنی ألله؟ قال: استولی علی ما دق و جل.
التوحید باب 31 ح 4
ترجمه: حسن بن راشد گوید: از امام هفتم علیه‌السلام از معنی کلمه ألله پرسیدم؟
فرمود: استیلاء و تولی دارد بر هر چه هست از کوچک و بزرگ.
توضیح:
مناسب است حدیث دیگری از حضرت أمیرالمؤمنین (ع) در اینجا نقل بشود: ان رجلا قام الیه فقال، یا أمیرالمؤمنین أخبرنی عن بسم الله الرحمن الرحیم ما معناه؟
فقال: ان قولک: ألله، أعظم اسم من أسماء الله عزوجل، و هو الاسم الذی لا ینبغی أن یسمی به غیر الله، و لم یتسم به مخلوق. فقال الرجل: فما تفسیر قوله - ألله؟ قال: هو الذی یتأله الیه عند الحوائج و الشدائد کل مخلوق، عند انقطاع الرجاء من جیمع من هو دونه، و تقطع الأسباب من کل سواه.
التوحید باب 31 ح 5
ترجمه:
مردی در پیشگاه امیرالمؤمنین (ع) به پا خاسته و عرض کرد: مرا خبر بده از معنی - بسم الله الرحمن الرحیم؟ فرمود: کلمه - ألله، بزرگترین اسمی است از أسماء الهی، و سزاوار نیست که دیگری با آن اسم شریف نامیده شود، و کسی هم تا به حال با این اسم نامیده نشده است.
آن مرد عرض کرد که: پس تفسیر و معنی این کلمه را بیان فرمایید؟
فرمود: ألله کسی است که هر موجودی نزد شدائد و موقع درخواست حوائج به سوی او توجه و خضوع می‌کند، هنگامی که امید یاری از دیگران قطع شده، و أسباب و وسائل از همه أفرادی که غیر پروردگار متعال باشد منقطع گردد.
و در این مورد مطالبی را توضیح می‌دهیم:
1- ألله: نام شخصی است برای پروردگار متعال، و این اسم بودن در لغات عبری و سریانی سابقه داشته است. و این کلمه در همان لغات، از ماده أله که به معنی عبودیت و تحیر است أخذ شده است. پس در کلمه ألله: چندین جهت منظور است:
أول - نام بردن آن به پروردگاری که واجب مطلق فی‌ذاته و أزلی و أبدی و نامحدود و نامتناهی است.
دوم - دلالت آن به موجب ماده‌اش بر معنی عبودیت و مفهوم معبود مطلق بودن.
سوم - توجه و خضوع و ذلت در مقابل این نور مطلق که نتیجه دو مفهوم گذشته است.
2- استیلاء: خواستن ولایت و متولی شدن است، و ولایت به معنی در جانب و جهت شی‌ء واقع شدن باشد به مقصد توجه و تدبیر و رسیدگی به امور و جریان آن، و از همین معنی است: مفاهیم ولایت و تولیت و متولی و والی شدن.
و این معنی نتیجه و حاصل تحقق عبودیت و خضوع تام در عبد باشد: زیرا برگشت عبودیت به حصول حالت ذلت و فناء کامل است، و چون حقیقت فناء تکوینا یا به اختیار محقق گردد: قهرا خداوند متعال متولی امور او شده، و جریان زندگی او را اداره خواهد کرد.
و مضافا بر این: بندگی و عبودیت و اطاعت پس از مشاهده تولیت و تدبیر امور و قضاء حوائج باشد در مرحله تکوین، تا باعث بر توجه و خضوع و اطاعت و اظهار بندگی گردد.
توضیح آنکه: استیلاء بر دو قسم باشد:
أول - استیلاء تکوینی که: تولیت و تدبیر امور موجودات و همه عوالم است در مقام ادامه وجود و ابقاء آنها، پس از ایجاد کردن.
دوم - استیلاء در مقام تشریع و جعل مقررات و ضوابط و أحکام، در مراحل اختیار، و سپس در مقامات اجراء و عمل به آنها و در تسلیم و تفویض و عبودیت و فناء بندگان، یا عصیان و مخالفت آنان. پس در تمام این مراحل: استیلاء و متولی بودن خداوند متعال به همه عوالم و موجودات تکوینا و تشریعا ثابت است.
و این معنی ریشه و حقیقت الوهیت و معبود بودن و محیط و قیوم و خالق و مدبر بودن پروردگار متعال می‌باشد.
3- ألذی یتأله الیه کل مخلوق: تأله بصیغه تفعل از الاه و به معنی تعبد و عبودیت و خضوع باشد. و صیغه تفعل دلالت بر أخذ و اختیار می‌کند.
و به طوری که گفتیم: هر مخلوقی با توجه به ایجاد و تکوین و ابقاء و ادامه حیات خود، فقر و ضعف و احتیاج صد درصد خود را به خداوند خالق متعال تشخیص داده، و پیوسته در مقابل عظمت او اظهار ذلت و خضوع و بندگی می‌کند.
پس تفسیر و معنی کردن کلمه ألله: با استیلاء بر همه موجودات، یا با اظهار خضوع و توجه بر او در حوائج، هر دو صحیح و مطابق اقتضای حقیقت الوهیت است، البته تفسیر أول از جانب پروردگار متعال نسبت به مخلوقات خود. و تفسیر دوم از جانب بندگان در مقابل عظمت و تکوین و تشریع و ایجاد و ابقاء خداوندی که مالک جهان و جهانیان است.