مناظره با یحیی بن اکثم

در روایتی آمده : مأمون به یحیی بن اکثم گفت : مسأله‌ای را با محمد بن رضا علیهماالسلام مطرح کن که در آن بماند، پرسید : ای ابوجعفر در مورد مردی که با زنی زنا کرد آیا می‌تواند با او ازدواج کند؟
امام فرمود : او را رها می‌کند تا عده‌اش بگذرد و معلوم شود از او یا از دیگری حامله نیست، چرا که ممکن است با فرد دیگری نیز زنا نموده باشد، آنگاه اگر خواست با او ازدواج می‌کند، مثل او نسبت به آن زن همانند درخت خرمائی است که آن مرد از آن درخت به صورت حرام خورده است آنگاه آن درخت را می‌خرد و به صورت حلال از آن تناول می‌نماید.
یحیی از جواب امام شگفت‌زده شد، امام از او پرسید : ای ابامحمد چه می‌گویی در مورد مردی که زنی صبحگاه بر او حرام بود نیمه‌ی روز بر او حلال شد - و همانند حدیث گذشته را ذکر کرد - سپس به زن رجوع کرد و بر او حلال شد، و مرد مرتد گردید و زن بر او حرام شد، مرد توبه کرد و به اسلام بازگشت به ازدواج اولی بر او حلال گشت، همچنانکه پیامبر ازدواج زینب با ابوالعاص بن ربیع را به عنوان همان ازدواج اولشان تثبیت کرد بعد از آنکه او اسلام آورد.
مناظرته مع یحیی بن اکثم
قال المأمون لیحیی بن اکثم : اطرح علی ابی‌جعفر محمد بن الرضا علیه‌السلام مسألة تقطعه فیها، فقال : یا اباجعفر ما تقول فی رجل نکح امراة علی زنا ایحل ان یتزوجها؟
فقال علیه‌السلام : یدعها حتی یستبرئها من نطفته و نطفة غیره، اذ لا یؤمن منها ان تکون قد احدثت مع غیره حدثا کما احدثت معه، ثم یتزوج بها ان اراد، فانما مثلها مثل نخلة اکل رجل منها حراما ثم اشتراها فاکل منها حلالا.
فانقطع یحیی، فقال له ابوجعفر : یا ابامحمد ما تقول فی رجل حرمت علیه امراة بالغداة و حلت له ارتفاع النهار - و ذکر کما تقدم فی الحدیث السابق - ثم راجعها فحلت له، فارتد عن الاسلام فحرمت علیه، فتاب و رجع الی الاسلام فحلت له بالنکاح الاول، کما اقر رسول الله صلی الله علیه و اله نکاح زینب مع ابی‌العاص بن الربیع حیث اسلم علی النکاح الاول.