اسما و صفات خدای متعال

صدوق گفته است:
ابو هاشم جعفری گفت: خدمت ابو جعفر دوم (امام جواد علیه السلام) بودم که مردی از حضرت سؤال کرد و گفت: از پروردگار متعال که اسماء و صفاتی در کتاب خود دارد مرا خبر ده که اسماء و صفات وی، همان خود اوست؟ امام جواد علیه السلام فرمود: این سخن شما دو صورت دارد:
اگر منظور شما از «همان خود اوست» این است که خدای متعال، دارای عدد و کثرت است، خدای متعالی فراتر از این پندار می باشد و چنانچه مقصود، این است که این اسماء و صفات، همواره بوده است، باز دو مفهوم دارد: پس اگر بگویی همواره نزد او و در عملش بوده، و او شایسته آنهاست، باید گفت: آری، چنین است و چنانکه می گویی: پیوسته صورت و هجا و حروف مقطعه این اسماء و صفات، از ازل وجود داشته است، پناه بر خدا از اینکه چیزی جز وی با او بوده باشد، بلکه خدای متعال بوده در حالی که آفریده ای وجود نداشته است، سپس اسماء و صفات را به عنوان وسیله ارتباط خود و آفریدگان، پدید آورد تا آفریدگان به واسطه آنها دست تضرع به سوی خدا بردارند و او را پرستش کنند و اسماء و صفات به مثابه ذکر واد خدای متعال اند در حالی که او بوده و هیچ ذکر وادی، وجود نداشته است و آنکه با ذکر (اسماء و صفات)اد می شود، خدای قدیم و ازلی می باشد.
اسماء و صفات مخلوقاتند و معنی و مقصود از آنها، آن خدایی است که، پراکندگی و پیوستگی، شایسته وی نیست، چه اینکه این دو صفت، در خور موجود دارای جزء است، بنابراین، گفته نمی شود: خدای متعال بهم پیوسته،ا زیاد وا کم است، بلکه او در ذات خود، قدیم است، زیرا هر آنچه واحد نباشد، دارای اجزاء است در حالی که خدای متعال واحد و بدون جزء می باشد و کم و زیاد در ذات وی، راه ندارد، علاوه بر این، هر موجود دارای اجزاء و مشکوک به کمی و زیادی، آفریده شده است و خود، گواه آفریننده خویش می باشد.
با این حساب، گفته تو که: خدای متعال توانا است، گویای این است که هیچ چیز او را عاجز و ناتوان نمی سازد و با کلمه توانا، عجز و ناتوانی را از او نفی کرده و غیر او قرار داده ای و نیز گفته تو که: خدای متعال «عالم» است، بدون تردید با کلمه عالم، جهل را از خدای متعال نفی و غیر او ساخته ای، پس هر گاه خدای متعال، موجودات را از بین می برد، صورت و هجا و ظاهر را از بین می برد (و حقیقت و باطن آنها باقی است) و پیوسته وجود بی زوال، عالم و آگاه، خواهد بود.
آن مرد عرض کرد: پروردگار خود را چگونه شنوا نامیده ایم؟
حضرت فرمود: بخاطر اینکه هر آنچه با گوش درک می شود، بر وی پوشیده نیست و هرگز او را با شنیدن به وسیله گوش سر متصف نمی سازیم و نیز او را «بینا» می نامیم، به این دلیل که هر آنچه با چشم درک می شود، مانند: رنگ، شخص و جز آن، بر او پوشیده نیست، در عین حال او را به نگریستن با چشم، توصیف نمی نمائیم، همچنین او را «لطیف» می خوانیم، زیرا به چیزهای لطیف، همانند پشه و کوچکتر و مخفی تر از آن، و محلی که از آن محل در بدن آن حیوانات شروع به رشد و نمو و زاد و ولد می کنند و محل عقل (مغز و آلت ادراک آن حیوانات ریز) و محل شهوت برای جفتگیری، و میل و عطوفت بر اولاد و نسلش، و عهده داری و سرپرستی بعضی از آن حیوانات ریز بر بعضی دیگر و انتقال خوردنی و آشامیدنی جهت فرزندان خود در کوهها، غارها، دشتها و صحراها، آگاهی دارد، به همین جهت، می دانیم که آفریدگار این موجود لطیف، بدون کیفیت لطافت، لطیف است و بی گمان، کیفیت، مربوط به آفریده متصف به کیفیت می باشد.
همچنین پروردگار خود را نیرومند می نامیم نه به زور بازویی که از آفریدگان سراغ داریم، چه اینکه اگر نیروی پروردگار، زور بازویی که در دیگران سراغ داریم باشد، تشبیه پیش می آید و فزونی، محتمل می گردد و هر کجا فزونی محتمل باشد، احتمال کاستی و نقصان هم وجود دارد و آنچه ناقص است، بی گمان قدیم نیست و هر موجودی قدیم نباشد، عاجز و ناتوان است، بنابراین، پروردگار متعال نه شبیه دارد و نه ضد و نه همتا دارد و نه کیفیت و نه پایان دارد و نه به وسیله چشم می بیند، حرام است بر دلها برای او مثال آورند و بر وهم ها که وی را به حدودی محدود نمایند و بر خواطر و اذهان که او را (با وجود ذهنی) ایجاد و نزد خود حاضر کنند؛ برتر و والاتر از آلات و قوای مخلوقات (که بخواهد با آنها کار کند) و از اوصاف و صفات خلایق و نشانه های آفریدگان خویش است و بسیار فراتر و والاتر از این سخنان است آن ذات بزرگ بلند مرتبه. [1] .