پندها امام جواد

حرانی آورده است:
مردی به امام جواد علیه السلام عرض کرد: نصیحتم فرما؛ حضرت فرمود: می پذیری؟ عرض کرد آری.
امام جواد علیه السلام به او فرمود: به صبر و شکیبایی، تکیه کن و فقر و نداری را، در آغوش گیر و شهوت ها را، فرو گذار و با هوا و هوس، مخالفت نما و بدان که هرگز از چشم خدای متعال، دور نیستی؛ اکنون به بین چگونه باید باشی!؟ [1] .
و نیز گفته است:
امام جواد علیه السلام فرمود: خدای متعال بهکی از پیامبران علیه السلام، وحی کرد: اما زهد تو در دنیا، آسایش و راحتی ات را شتاب می بخشد و اما بریدنت از هر چیز و پیوستنت به من، عزیز و گرامی ات می سازد؛ ولی (به گو به بینم) آیا با کسی به خاطر من، دشمنی کرده ای و کسی را بخاطر من، دوست داشته واریش کرده ای؟ [2] .
اربلی نقل کرده است:
امام جواد علیه السلام فرمود: هیچ کاری را قبل از سر رسیدش، انجام ندهید که پشیمان می شوید و آرزوهای دراز، در سر نپرورانید که به قساوت قلب، دچار می گردید و به ضعیفان خویش، رحم کنید و با رحم کردن به ایشان، رحمت خدای متعال را، به سوی خود جلب نمائید. [3] .
و نیز گفته است:
امام جواد علیه السلام فرمود: هر کس به انسانی امیدوار باشد، او را بزرگ می شمارد و هر کس، نسبت به چیزی جاهل باشد، معیوبش می داند و فرصت، همچون لحظه، زودگذر است و به سرعت ربوده می شود و هر کس، غم و اندوهش زیاد شود، تنش بیمار می گردد و مؤمن، کسی است که در پی انتقام و فرو نشاندن خشم خود نباشد (خشم خود را خالی نمی کند و به آن تسلی نمی جوید) و سر فصل نامه عمل مؤمن، خوش خلقی است.
و در جای دیگر فرمود: سر فصل نامه عمل خوشبخت، تمجید و ستایش او توسط دیگران می باشد. و نیز فرمود: هر کسی با خدای متعال بی نیاز گردد، (خدای متعال او را بس و کافی باشد) مردم محتاجش می شوند و هر کس از خدای متعال بترسد و تقوی پیشه کند، مردم حتی بر خلاف میلشان، دوستش می دارند.
همچنین فرمود: بر شما باد به جستجوی دانش که جستجوی علم و دانش، واجب است و گفتگوی از آن، سنت می باشد و علم و دانش، وسیله ارتباط و پیوند برادران است و راهنمای مروت و مردانگی است و هدیه پذیرایی، در مجالس و همراه، در سفر و انس و الفت، در تنهایی و غربت می باشد. و آن حضرت فرمود: دانش بر دو قسم است: دانش فطری و دانش شنیدنی و هر گاه علم و دانش فطری نباشد، علم و دانش شنیدنی سود بخش نخواهد بود و هر کس حکمت را شناخت، نسبت به فزونی بخشیدنش، شکیبا نیست؛ جمال و زیبایی، در زبان تجلی می کند و کمال و وارستگی، در عقل تبلور میابد. [4] .
و نیز آورده است:
امام جواد علیه السلام فرمود: کفایت کننده هر کس، از کمال مروت و مردانگی، وانهادن آنچه به آن اعتماد (و رکوب) نمی شود [یا وانهادن آنچه زیبایی و کمال به آن نیست]. و کفایت او از حیایش این است که با هیچکس، به نحو ناخوشایندش، برخورد ننماید. و کفایت او از عقلش خوب مدارا کردن و نرمی کردن است.
و فرو گذار نکردن آنچه از آن ناگزیر است، کفایت کننده او از ادب و تربیت وی می باشد. دانش آدمی به زمان خویش، کفایت کننده او از شناخت و آگاهیش است.
و پوشیدن دیدگان خویش و نگاهداشتن شکمش، کفایت او از ورع و پرهیزگاریش می باشد و خودداریش از آزار دیگران، کفایت کننده او از خوش اخلاقی وی است.
و نیکی به کسانی که حقوقشان بر او، واجب است و نیز بیرون کردن «حق الله» از مال خود، کفایت کننده او از سخاوتش می باشد.
و کفایت کننده او از تسلیم و فرمانبرداریش ترک کردن آنچه برایش مهم نیست و پرهیز وی، از جدال و بگو و مگو در دین خویش است.
و دیگران را بر خود مقدم داشتن، کفایت کننده او از کرم و بزرگواری اوست.
و شکایت اندکش، کفایت کننده او از صبر و شکیباییش می باشد.
و انصاف دادن از خویش (مساوی با دیگران، همان کند که با خود می کند) کفایت کننده او از خرد و عقل وی است. و فرو گزاردن خشم خویش به هنگام ناسازگاریش با دیگران کفایت کننده او از حلم و بردباریش می باشد. و پذیرفتن حق، وقتی مسلمش گردید، کفایت کننده او از انصاف اوست. و باز داشتن دیگران از آنچه برای خود نمی پسندد، کفایت او از دلسوزی و خیر خواهی اش می باشد. و صرف نظر کردن از توبیخ و ملامت، وقتی بی ادبی کرده ای؛ در حالی که از عیبهای تو آگاه است، گواه همسایه داری وی (یا کفایت او از حفظ حریم و مجاورت تو) است.
کفایت کننده او از مدارایش، ترک کردن سرزنش و نکوهش تو است به هنگام غضب تو، در حضور کسی که (ملامت شدنت را پیش او) ناپسند می داری.
کفایت کننده او از خوش همراهی و مصاحبتش، افکندن بارهای سنگین و سختیهای آزار دهنده از تو است. و سازگاری و موافقت زیاد و ناسازگاری و مخالفت اندکش با تو کفایت کننده او از دوستی و رفاقتش می باشد.
و ترس شدیدش از گناهان، کفایت کننده او از شایستگی و درستکاری وی است.
شناختن نیکی هر کس که به او نیکی کرده، کفایت کننده او از شکر و سپاسگزاری اوست.
و شناختن قدر و منزلتش، کفایت کننده او از فروتنی اش می باشد.
و خود شناسی اش کفایت کننده او از حکمت وی است.
و بی اعتنا بودن و کمتر در حفظ واد داشتن عیب دیگران و توجه داشتن به اصلاح کردن عیب خویش، علامت درستی و سلامت او می باشد. [5] .
دیلمی نقل کرده است:
امام جواد علیه السلام فرمود: چگونه تباه می گردد، آن کسی که خدای متعال سرپرست و عهده دار اوست؟ و چگونه رهایی میابد، آن کسی که خدای متعال جویای وی می باشد؟
و هر کسی از خدای متعال برای پیوستن به دیگری، ببرد؛ خدای متعال او را به آن دیگری وا می گذارد. و هر کس بدون علم و آگاهی، کاری انجام دهد، بیش از آنکه اصلاح کند و منشأ خیر و صلاح شود، افساد کرده و منشأ شر و فساد می شود.
و آن حضرت فرمود: هر کس سر به فرمان هوی و هوسش سپارد، دشمنش را کامیاب ساخته است.
و نیز فرمود: هر کس مدارا کردن را فرو گذارد، قرین ناخوشایند می گردد و هر کس ورودی ها را نشناسد، خروجی ها (مکانا زمان خروج) او را به زحمتش می اندازد و هر کس قبل از آزمون و آگاهی، تن به آرامش و اعتماد و ایمنی سپارد، خودش را در معرض هلاکت افکنده و سرانجام مشقت باری، برای خود رقم زده است.
و همچنین حضرت فرمود: کسی که راه راست و هدایت را بخاطر پیروی هوا و هوست پوشیده دارد، با تو دشمنی کرده است. و امام جواد علیه السلام فرمود: کسی که بر مرکب شهوات سوار است، لغزشهایش فرو گزار نمی شود.
و آن حضرت فرمود: اعتماد به خدای متعال، بهای هر کالای گران و ارزشمند بوده، نردبان صعود به هر قله بلند و مرتفعی می باشد.
و نیز فرمود: از همنشینی شرور بپرهیز که بسان شمشیر دیدنش زیبا؛ ولی اثر و نتیجه اش زشت و ناپسند است. و همچنین فرمود: نیازمندیها، امیدوارانه (از خدا) طلب و خواسته می شوند؛ در حالی که آنها با قضای الهی فرود می آیند و سلامت و عافیت، زیباترین بخشش و موهبت است. و فرمود: هنگامی که قضای الهی فرود آید، فضا تنگ و نفس گیر می شود (یا گشادگی و فراخی تبدیل به تنگی و گرفتگی می شود).
و آن حضرت فرمود: کسی را دشمن مدار تا اینکه رابطه او را با خدای متعال به دست آوری که هر گاه نیکوکار باشد، خدای متعال تسلیم تواش نخواهد ساخت و چنانکه بدکار باشد، همین که بدان آگاه شدی، او را بس است؛ به همین جهت او را دشمن مدار.
و امام جواد علیه السلام فرمود در ظاهر و آشکار خودت را ولی و دوست خدا نشان مده؛ در حالی که در نهان دشمن او هستی.
و فرمود: احتیاط، به اندازه ترس و بیم است.
و فرمود: عزت مؤمن، در بی نیازی او از مردم است.
و فرمود: نعمتی که شکرش ادا نشود، به گناهی ماند که آمرزیده نگردد.
و فرمود: خشم و غضب کسی که ستم خشنودش می سازد، به تو زیانی نمی رساند.
و فرمود: کسی که از برادرش، به حسن نیت خشنود نیست، به هدیه او خشنود نخواهد گردید.
و فرمود: روزگار، پرده اسرار نهانت را می درد.
و فرمود: اگر از چیزی بی بهره بودی (یا منع شدی) در قبال آن شکیبایی کن و آرامش و تسلی داشته باش چرا که اگر آن چیز به تو داده می شد مدت کمی تو را همراهی می کرد (به خاطر کمی بقاء دنیا برای اهل آن). [6] .
ابن صباغ گفته است:
امام جواد علیه السلام فرمود: همانا هر کس به خدا اعتماد کند، خدای متعال شادمانی را به او می نماید. و هر کس به خدا توکل کند، خدای متعال امورش را کفایت می کند. و اعتماد به خدای متعال، پناهگاهی است که جز مؤمن، در آن پناه نمی گیرد. و توکل به خدای متعال، رهایی از هر بدی و حفاظ از هر دشمنی است. و دین، عزت و دانش، گنج و سکوت، نور است. و نهایت زهد، ورع و پرهیزگاری است. و هیچ چیز چونان بدعت، دین را نابود نمی سازد. و از طمع، فاسد کننده تر برای مردان نیست. و با شبان (رهبر و پیشوا)، رعیت سر و سامان پیدا می کند و با دعا است که بلا دفع می شود. و هر کس بر سمند عمر بنشیند (مساوی سنی از او بگذرد و تجربه، کسب کند.) به جایگاه و خط پایان پیروزی راه می برد. و هر کس دشنام گوید، پاسخ می گیرد. و هر کس نهال تقوا بنشاند، میوه های آرزو می چیند. [7] .
اربلی آورده است:
امام جواد علیه السلام فرمود: گمان بد به دوستی کهقین به او تو را اصلاح و نیکو گردانیده است، تباه و ضایعت نسازد. و هر کس برادر خود را، نهانی موعظه کند، او را آراسته است و هر کس او را، آشکارا نصیحت نماید، خوار و خفیفش کرده است.
خیر خواهی و نیکی خواستن از خوبان، به احترام کردن آنان است و خیر خواهی و نیکی خواستن از بدان به ادب نمودن آنان است. و دوستی، خویشاوندی اکتسابی است. و أجل و وقت مرگ برای پناه و نگهدارنده بوده انسان، کافی است (تا وقت مرگ انسان فرا نرسیده او در پناه ملائکه ای است که از هر طرف او را به اذن الله حفظ می کنند).
و همواره تا سن هیجده سالگی، خرد و حماقت آدمی باکدیگر دست و پنجه نرم می کنند؛ چون او به هیجده سالگی رسید، آن که در وجود آدمی بیشتر است، بر دیگری فائق می آید.
و خدای متعال نعمتی به بنده خود نداده که بداند آن نعمت از آن خدای متعال است، مگر اینکه خدای متعال شکر و سپاس آن را در نامه عملش می نویسد؛ پیش از آنکه او را بر آن نعمت شکر و سپاس گوید و نیز گناهی مرتکب نمی شود که بداند، خدای متعال از آن آگاه است؛ اگر بخواهد عقوبتش می کند و اگر بخواهد او را می آمرزد؛ مگر اینکه خدای متعال او را مورد مغفرت و آمرزش خویش قرار می دهد؛ قبل از آنکه او، طلب مغفرت نماید. [8] .
و نیز گفته است:
امام جواد علیه السلام فرمود: توبه بر چهار پایه، استوار است: 1 - پشیمانی با قلب. 2 -طلب مغفرت با زبان. 3 - توبه عملی با اعضاء و جوارح. 4 -و تصمیم قاطعانه، به عدم مراجعت به کارهای گذشته.
و سه کار، از کارهای خوبان است: 1 - بر پاداشتن واجبات. 2 - ترک محرمات. 3 - و پرهیز از غفلت زدگی در کار دین.
و سه کار است که بنده را به خشنودی خدای متعال می رساند: آمرزش خواستن فراوان، افتادگی و فروتنی و زیاد صدقه دادن.
و چهار چیز است که هر کس داشته باشد، ایمانش کامل است: هر کس بخاطر خدای متعال، بذل و بخشش کند و به خاطر خدای متعال، منع نماید و به خاطر خدای متعال، دوست بدارد و به خاطر خدای متعال، دشمن دارد. و سه چیز است که هر کس داشته باشد، گرفتار پشیمانی نمی شود: ترک کردن عجله و شتاب و مشورت نمودن و به هنگام اقدام به کاری، بر خدای متعال توکل کردن. [9] .