پاسخ مبسوط امام جواد به یک سؤال فقهی حج

قال المأمون: یا یحیی سل أباجعفر عن مسألة فی الفقه لتنظر کیف فقهه؟ فقال یحیی: یا أباجعفر أصلحک الله ما تقول فی محرم قتل صیدا؟ فقال أبوجعفر علیه‌السلام:
قتله فی حل أو حرم، عالما أو جاهلا، عمدا أو خطأ، عبدا أو حرا صغیرا أو کبیرا، مبدئا أو معیدا، من ذوات الطیر أو غیره؟
من صغار الطیر أو کباره. مصرا أو نادما، باللیل أو فی أو کارها أو بالنهار و عیانا، محرما للحج أو للعمرة؟
قال: فانقطع یحیی انقطاعا لم یخف علی أحد من أهل المجلس انقطاعه و تحیر الناس عجبا من جواب أبی‌جعفر علیه‌السلام.
... فقال المأمون: یا أباجعفر ان رأیت أن تعرفنا ما یجب علی کل صنف من هذه الأصناف فی قتل الصید؟
فقال علیه‌السلام ان المحرم اذا قتل صیدا فی الحل و کان الصید من ذوات الطیر من کبارها فعلیه الجزاء مضاعفا.
و ان قتل فرخا فی الحل فعلیه حمل قد فطم فلیست علیه القیمة لأنه لیس فی الحرم.
و اذا قتله فی الحرم فعلیه الحمل و قیمة الفرخ. و ان کان من الوحش فعلیه فی حمار الوحش بقرة و ان کان نعامة فعلیه بدنة. فان لم یقدر فاطعام ستین مسکینا. فان لم یقدر فلیصم ثمانیة عشر یوما.
و ان کان بقرة فعلیه بقرة. فان لم یقدر فلیطعم ثلاثین مسکینا، فان لم یقدر فلیصم تسعة أیام.
و ان کان ضبیا فعلیه شاة، فان لم یقدر فلیطعم عشرة مساکین، فان لم یجد فلیصم ثلاثة أیام. و ان أصابه فی الحرم فعلیه الجزاء مضاعفا «هدیا بالغ الکعبة» حقا واجبا أن ینحره ان کان فی حج بمنی حیث ینحر الناس. و ان کان فی عمرة ینحره بمکة فی فناء الکعبة و یتصدق بمثل ثمنه حتی یکون مضاعفا، و کذلک اذا أصاب أرنبا أو ثعلبا فعلیه شاة و یتصدق بمثل ثمن شاة. و ان قتل حماما من حمام الحرم فعلیه درهم یتصدق به. و درهم یشتری به علفا لحمام الحرم. و فی الفرخ نصف درهم. و فی البیضة ربع درهم و کل ما أتی به المحرم بجهالة أو خطا فلا شی‌ء علیه الا الصید. فان علیه فیه الفداء بجهالة کان أم بعلم، بخطا کان أم بعمد. و کل ما أتی به العبد فکفارته علی صاحبه مثل ما یلزم صاحبه. و کل ما أتی به الصغیر الذی لیس ببالغ فلا شی‌ء علیه. فان عاد فهو ممن ینتقم الله منه. و ان دل علی الصید و هو محرم و قتل الصید فعلیه فیه الفداء. و المصر علیه یلزمه بعد الفداء العقوبة فی الآخرة.
و النادم لا شی‌ء علیه بعد الفداء فی الآخرة. و ان أصابه لیلا أو کارها خطأ فلا شی‌ء علیه الا أن یتصید بلیل أو نهار فعلیه فیه الفداء، و المحرم للحج ینحر الفداء بمکة. [1] .
مأمون به یحیی بن اکثم گفت: از ابوجعفر (امام محمد تقی) مسأله‌ای فقهی بپرس تا بنگری در فقه چگونه است.
یحیی گفت: ای اباجعفر! خدا کارت را رو به راه کند، چه می‌گویی درباره‌ی محرمی که شکاری را کشته است؟
امام جواد علیه‌السلام گفت: آن صید را در حل کشته یا در حرم؟ عالم بوده یا جاهل؟ به عمد بوده یا به خطا؟ آن محرم بنده بوده یا آزاد؟ صغیر بوده یا کبیر؟ نخستین صید او بوده یا صید دوباره‌ی او؟ آن صید پرنده بوده یا غیر آن؟ پرنده‌ی کوچک بوده یا بزرگ؟ محرم باز قصد صید پرنده داشته و مصر بوده یا توبه کرده؟ آن صید در شب بوده و در آشیانه‌اش بوده یا در روز و آشکارا؟ محرم برای حج بوده یا عمره؟
راوی گوید: یحیی بن اکثم طوری واماند که واماندگی‌اش بر احدی از اهل مجلس پوشیده نماند و همه‌ی مردم از جواب امام جواد علیه‌السلام در شگفت ماندند. بعد از آن که مردم پراکنده شدند، مأمون گفت: ای اباجعفر! اگر صلاح بدانی، آنچه را که بر هر صنف از این اصناف در قتل صید، واجب است به ما بشناسان! امام جواد علیه‌السلام در پاسخ فرمود:
چون محرم، صیدی از پرنده‌های بزرگ را در حل بکشد، یک گوسفند کفاره بر او باشد. و اگر در حرم باشد کفاره دو چندان است. و اگر جوجه‌ای را در حل بکشد بره‌ی از شیر گرفته‌ای بر اوست و بها بر او نیست چون در حرم نبوده است. و اگر در حرم باشد بره و بهای جوجه هر دو به عهده‌ی اوست. و اگر آن صید حیوان وحشی باشد، در گور خر وحشی، گاوی باید. و اگر شتر مرغ است یک شتر باید. و اگر نتواند شصت مسکین را اطعام کند. و اگر آن را هم نتواند هجده روز روزه بدارد. و اگر شکار، گاو باشد بر او گاوی است. و اگر نتواند سی مسکین را طعام بدهد. و اگر آن را هم نتواند نه روز روزه بگیرد.
و اگر آهو باشد یک گوسفند بر اوست، و اگر نتواند ده مسکین را طعام دهد و اگر نتواند سه روز را روزه بدارد. و اگر در حرم شکارش کرده کفاره دوچندان است و باید آن را به کعبه رساند و قربانی کند و حق واجب است که اگر در احرام حج باشد، کفاره را در منی بکشد آنجا که قربانگاه مردم است. و اگر در عمره باشد در مکه و در پناه کعبه بکشد. و به اندازه‌ی بهایش هم صدقه بدهد تا دو چندان باشد.
و همچنین اگر خرگوشی یا روباهی صید کند یک گوسفند بر اوست و به اندازه‌ی بهایش هم باید صدقه بدهد. و اگر یکی از کبوتران حرم را بکشد یک درهم صدقه دهد و درهم دیگری هم دانه بخرد برای کبوتران حرم. و اگر جوجه باشد نیم درهم. و اگر تخم باشد یک چهارم درهم. و هر خلافی که محرم از راه نادانی و یا خطا مرتکب شود کفاره ندارد، جز همان صید که کفاره دارد، جاهل باشد یا عالم، خطا باشد یا عمد.
و هر خلافی بنده کند تمام کفاره‌اش بر مولای اوست. و هر خلافی کودک نابالغ کند چیزی بر او نیست. و اگر بار دوم صید او باشد خدا از او انتقام کشد [و کفاره ندارد].
اگر محرم شکار را به دیگری نشان بدهد و او آن را بکشد کفاره بر اوست. و آن که اصرار دارد و توبه نکرده پس از دادن کفاره، عذاب آخرت هم دارد. و اگر پشیمان است پس از کفاره، عذاب آخرت ندارد. اگر شبانه از آشیانه به خطا شکار کرده چیزی بر او نیست، مگر قصد شکار داشته باشد. و اگر عمدا شکار کند، در شب باشد یا روز، کفاره بر اوست. و آن که محرم به حج است باید کفاره را در مکه قربانی کند.