خمس

خمس، از جمله مالیاتهای مترقی اسلامی است که دین مقدس اسلام برای جلوگیری از فقر و گسترش فرهنگ و پیشرفت فکری جامعه و احیای معارف اسلامی آنان را فرض کرده است. خمس در چند مورد واجب است که فقها آنها را بیان کرده‌اند، از جمله، زاید بر مؤونه انسان و خانواده‌اش از سود صنایع و تجارت و امثال اینها باشد از چیزهایی که در کتابهای فقهی آمده است. فقها در این مورد به روایاتی که از ائمه هدی علیهم‌السلام نقل شده است، استناد جسته‌اند از جمله روایتی است که کتاب کافی از ابراهیم بن محمد همدانی نقل کرده، می‌گوید: به حضور ابوالحسن هادی علیه‌السلام نوشتم که علی بن مهزیار نوشته پدر بزرگوارت را برایم خواند، مبنی بر این که بر صاحبان مزارع واجب است پس از مؤونه، نیمی از یک ششم باقیمانده را بپردازند، اما بر کسی که مزرعه‌اش دایر نباشد نصف یک ششم و چیز دیگری واجب نیست و کسانی پیش از ما در این باره اختلاف کرده‌اند، و گفته‌اند: بر مزارع پس از مؤونه، یعنی هزینه خود مزرعه و مالیات آن، نه مؤونه صاحب مزرعه و خانواده‌اش، خمس واجب است؟ امام علیه‌السلام در جواب نوشتند: «پس از هزینه صاحب مزرعه و خانواده‌اش و بعد از مالیات دولت...» [1] . علی بن مهزیار از علی بن محمد بن شجاع نیشابوری نقل کرده است که از ابوالحسن ثالث علیه‌السلام درباره مردی پرسیدم که از مزرعه‌اش صد کر [2] گندم برداشت کرده که ده یک آن، یعنی ده کر زکات داده است و سی کر را نیز برای آباد کردن مزرعه صرف کرده، شصت کر برایش باقی مانده است، چقدر، حق شما - خمس - می‌شود؟ و آیا به صاحبانش چیزی می‌رسد؟ امام علیه‌السلام، در پاسخ نوشت: «مازاد بر مؤونه‌اش خمس حق ماست.» [3] . فقها به این اخبار استناد جسته‌اند، و در تمام آن چه مازاد بر مؤونه سالانه می‌شود به وجوب خمس فتوا داده‌اند که به تفصیل در کتابهای فقهی و رساله‌های عملیه شرح آن آمده است.