4- مفرّغ.
مستثناء تام: آنستكه در كلامى واقع شود كه مستثناء منه آن مذكور باشد مانند مثاليكه گذشت.
مستثناء مفرّغ: آنستكه در كلامى واقع شود كه مستثناء منه آن مذكور نباشد نظير:
ما جائنى الّا زيد.
مستثناء بتقسيم سوّم بر دو قسم است:
5- موجب.
6- غير موجب.
مستثناء موجب: آنستكه حرف نفى يا ادات استفهام قبل از مستثناء منه نباشد مانند: جائنى القوم الّا زيد.
مستثناء غير موجب: آنستكه قبل از مستثناء منه حرف نفى يا ادات استفهام آمده باشد نظير: ما جائنى القوم الّا زيد.
مستثناء بتقسيم چهارم بر دو قسم است:
7- مقدّم.
8- مؤخّر.
مستثناء مقدّم: آنستكه بر مستثناء منه مقدّم آمده باشد مانند:
ما جائنى الّا زيد احد.
مستثناء مؤخر: آنستكه بعد از مستثناء منه آمده باشد مانند:
جائنى القوم الّا زيدا.
احكام مستثناء
مستثناء در سه مورد واجب النصب است:
اوّل: در كلام تام موجب مانند: جائنى القوم الّا زيدا.
دوّم: در مستثناى منقطع مانند: فسجد الملائكة الّا ابليس.