شرح فارسى:

توضيح‌

رأى جاحظ

جاحظا كه شاگرد نظام و يكى از شيوخ معتزله است درباره صدق و كذب چنين مى‌گويد:

صدق: عبارتست از مطابق بودن خبر هم با واقع و هم با اعتقاد.

كذب: عبارتست از مطابق نبودن خبر با واقع با اعتقاد عدم مطابقيّت.

و لازمه اينرأى اثبات واسطه ميشود و آن چهار خبر است:

1- مطابق بودن خبر با واقع در صورتى كه مخبر اعتقاد عدم مطابقت داشته باشد.

2- مطابق بودن خبر با واقع بدون اعتقاد در مخبر.

3- مطابق نبودن خبر با واقع در صورتيكه مخبر اعتقاد مطابقت را داشته باشد.

4- مطابق نبودن خبر با واقع بدون اعتقاد در مخبر.

قوله: مطابقته للواقع: ضمير در [مطابقته‌] بخبر راجعست.

قوله: مع الاعتقاد بانّه مطابق: ضمير در [بانّه‌] بخبر عائد است.

قوله: مع اعتقاد انّه غير مطابق: ضمير در [انّه‌] بخبر راجع است.

قوله: و هو اربعة الخ: ضمير [هو] به غير هذين القسمين راجعست.