مقصود نداشته باشد و وجه آن دو چيز است:

1- خلل و عيبى كه در نظم عبارت است.

2- مانع و خللى در انتقال پيدا كردن از معناى اول بمعناى دوّم باشد.

قسم اوّل را تعقيد لفظى و دوّم را تعقيد معنوى نام داده‌اند.

تعقيد لفظى‌

باين است كه تصرّفاتى در لفظ و عبارت شده كه موجب صعوبت فهم معنا گشته است مثل تقديم يا تأخير يا حذف و امثال اين امور مانند بيت فرزدق در مدح هشام بن عبد الملك:

و ما مثله فى النّاس اه: يعنى در ميان مردم احدى نيستكه شباهت به ابراهيم داشته باشد مگر شخصى كه داراى سلطنت و مال باشد.

شاهد در چند مورد اين بيت است بشرح زير:

1- بين مبتداء و خبر اجنبى فاصله شده است يعنى بين ابو امّه و ابوه كلمه [حى‌] قرار گرفته.

2- مستثنى كه كلمه [الّا مملّكا] باشد بر مستثنى‌منه يعنى حىّ مقدّم شده است.

3- بين بدل يعنى [حىّ‌] و مبدّل‌منه كه كلمه [مثله‌] باشد فاصله طويل شده است با توجّه باين نكات تركيب بيت فوق چنين ميشود:

كلمه [مثله‌] اسم ما و [فى النّاس‌] خبر آن بوده و كلمه [و الّا مملّكا] منصوبست بجهت اينكه مستثناى مقدّمست و اين يك مورد از موارد