قوله تعالى‌ «لايألونكم خبالا» و عدي « أخبر و خبّر و حدّث و أنبأ و نبّأ» إلى ثلاثة لما ضمنت معنى أعلم و أرى بعد ما كانت متعدّية إلى واحد بنفسها و إلى آخر بالحار، نحو « أنبئهم بأسمائهم، فلمّا أنبأهم بأسمائهم»، «نبّؤنىبعلم».

ترجمه:

الكلام الغني،شرح فارسى بر باب رابع مغنى ؛ ص459

امر ششم‌

امر ششم عبارتست از تضمين يعنى فعل لازم را متضمّن معنائى قرار دهيم كه مقتضاى آن تعدّى مى‌باشد لذا دو كلمه « رحب » و « طلع » كه بترتيب بمعناى (فراخ گرديد) و « ظاهر شد» چون معناى « وسع » و « بلغ » بآنها تضمين شده متعدّى مى‌باشند.

و حضرات گفته‌اند: فرقت زيدا (ترسيدم از زيد) و سفه نفسه (خاريا هلاك كرد خود را).

در ايندو مثال نيز كلمه « فرق » و « سفه » بخاطر آنكه معناى خاف و امتهن يا اهلك بآنها تضمين شده متعدّى مى‌باشند.

امتياز تضمين از ديگر انحاء تعديه‌

اختصاص و امتيازى كه تضمين از بقيّه انحاء تعديه دارد اينستكه گاهى فعل را بواسطه آن به بيش از يكدرجه متعدّى مى‌كنند مثلا فعل لازم را دفعتا از راه تضمين بدو مفعول متعدّى مى‌سازند از اينرو كلمه « الوت » با همزه مقصوره بمعناى « قصرت » را بعد از آنكه قاصر و لازم استعمال مى‌شود بواسطه تضمين بدو مفعول متعدّى مى‌نمايند چنانچه در قول اهل لسان كه مى‌گويند:

لا آلوك نصحا (از تو نصيحت را منع نمى‌كنم) و لا آلوك جهدا (از تو سعى و كوشش را دريغ نمى‌نمايم) بعد از تضمين معناى « لا امنعك» مى‌بينيم به دو مفعول متعدّى شده است در حاليكه انحاء ديگر تعدّى اينطور نبوده بلكه حالت قبل از تعدّى با بعد از آن يكدرجه بيشتر فاصله ندارد مثلا فعل لازم را