ترجمه:

قسم سوّم: عطف بر توهّم‌

قسم سوّم از اقسام عطف آنست كه شيئى را بر امر متوهّمى عطف مى‌نمايند مانند:

ليس زيد قائما و لا قاعد (زيد نه ايستاده و نه نشسته است).

شاهد در « قاعد » بوده كه بر « قائم » عطف شده منتهى بتوهّم اينكه باء جارّه بر سرش در آمده پس در واقع بر « بقائم » موهوم عطف شده.

شرط عطف بر توهّم‌

براى عطف بر توّهم دو شرط مى‌باشد:

1- شرط جواز.

2- شرط حُسن.

شرط جواز اينقسم از عطف آنستكه دخول عامل مورد توهّم در كلام صحيح و بدون اشكال باشد.

و شرط حسن آن كثرت دخولش در كلام باشد بطورى كه در عبارت مورد نظر اگر چه وجود ندارد ولى نفس كثرت ذكرش در عبارات ديگر منشاء است براى توهّم وجودش در اينجا و بخاطر همين نكته است كه قول زهير و كلام او حسن پيدا نموده، وى مى‌گويد:

يعنى براى من آشكار و ظاهر شد كه آنچه گذشته و از دست رفته باز نمى‌يابم چنانچه بر هرچه بنا است در آينده بيايد نمى‌توانم پيشى بگيرم.

شاهد در « سابق » است كه معطوف است بر خبر « ليس » يعنى « مدرك » و چون توهّم شده بر سر آن باء جارّه در آمده از اينرو معطوف يعنى « سابق » نيز مجرور خوانده شده و چون دخول باء زائده بر خبر « ليس » بسيار و