مكتسب نبودن جزئى‌

و امّا دليل بر مكتسب نبودن جزئى اينست كه طبق شرحيكه گذشت معرّف از انضمام دو كلّى بيكديگر ( جنس و فصل يا جنس و عرض ) حاصل ميشود و بديهى است كه از انضمام دو كلّى نتيجه نيز كلّى است نه جزئى .

ج : جهت سوّميكه در عدول از لفظ معلوم بمعقول منظور مصنّف بوده اينستكه خواست سجمع در عبارت را مراعات نمايد :

شارح گويد :

سجع در نثر بمنزله قافيه در شعر است و همانطوريكه آخر مصاريع را در ابيات قافيه نامند و مراعات آن از حيث اتحاد حروف امر مستحسن و بديعى شمرده ميشود همچنين اواخر فقرات در نثار را سجع ناميده و رعايتش از حيثى كه ذكر شد بر لطافت و ملاحت كلام ميافزايد و در عبارت متن چون كلام به « مجهول » ختم شده و آخرين حرف اينكلمه « لام » مى‌باشد از اينرو در فقره قبلى آن ذكر معلوم چندان حسن نداشت بخلاف كلمه معقول كه با آن رعايت سجع ميشود .

متن : و قد يقع فيه الخطاء فاحتيج الى قانون تعصم مراعاتها عنه و هو المنطق.

ترجمه : و گاهى در فكر و نظر خطاء و اشتباه واقع ميشود در نتيجه بقانونى كه مراعاتش فكر را از خطاء حفظ نمايد و محتاجيم و آن منطق ميباشد .

حاشيه : قوله : قانون :

هو لفظ يونانىّ او لفظ سريانى، موضوع فى الاصل لمسطر الكتابة و فى الاصطلاح قضيّة كليّة تعرف منها احكام جزئيّات موضوعها كقول النّحاة « كلّ فاعل مرفوع » فانّه حكم كلّى يعلم منه احكام جزئيّات الفاعل .

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص