2- مناط تحقق صدق آنستكه خبر با اعتقاد مخبر مطابق و كذب آنستكه بر خلاف آن باشد .

3- ملاك صدق موافقت خبر با هردو و مناط كذب عدم مطابقت با آندو است .

مرحوم محشّى به تبع از مشهور رأى اوّل را اختيار فرموده است .

فرق صدق و حقّ‌

چنانچه گفته شد صدق عبارتست از خبرى كه با واقع مطابق باشد قهرا واقع نيز با آن تطابق دارد زيرا اقتضاء باب مفاعله همين است و بهر تقدير باعتبار اينكه خبر با واقع مطابق است بآن صدق گويند و بملاحظه اينكه واقع با آن تطابق دارد بآن حق اطلاق كنند پس در واقع بين ايندو عنوان فرقى نيست بلكه فرقشان اعتبارى و لحاظى است .

قوله : و قد يطلق الصدق اه :

اين عبارت اشاره است باينكه براى صدق دو معنا ميباشد :

1- معناى اسمى .

2- معناى مصدرى .

امّا معناى اسمى آن همان است كه گذشت يعنى خبريكه با واقع مطابق باشد .

و امّا معناى مصدرى آن عبارتست از نفس مطابقيّت ( بكسر باء ).

و عينا براى حقّ نيز دو معنا وجود دارد بهمين قياس با اينفرق كه معناى اوّلش خبرى است كه واقع با آن مطابق باشد و معناى دوّم آن نيز عبارتست از نفس مطابقيّت ( بفتح باء ).

حاشيه : قوله : بالتصديق :

متعلّق بقوله « سعدوا » اى بسبب التّصديق و الايمان بما جاء به النّبى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم .

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص