فيكون اسبق و اقدم فى العلم .

ترجمه : مرحوم محشّى در ذيل كلام مصنّف يعنى « الشكل الاوّل » ميفرمايد :

از اينرو اين شكل را « اوّل » خوانند كه نتيجه‌اش بديهى و ضرورى و نتيجه باقى اشكال نظرى بوده و برگشت تمامشان باين شكل است لذا اين شكل بر تمام اشكال سابق‌تر و در علم مقدّم‌تر مى‌باشد .

شرح :

تفصيل و امثله اشكال اربعه‌

قياس اقترانى حملى از نظر كيفيّت وقوع حد وسط در مقدّمتين قياس بر چهار قسم است :

1- شكل اوّل : آنست كه حد وسط در صغرى محمول و در كبرى موضوع واقع شود مانند مثال معروف :

العالم متغيّر، و كلّ متغيّر حادث، فالعالم حادث .

2- شكل دوّم : آنست كه حد وسط در صغرى و كبرى محمول واقع شود نظير :

كلّ انسان حيوان، و لا شئ من الحجر بحيوان، فلا شئ من الانسان بحجر .

3- شكل سوّم : آنست كه حد وسط در صغرى و كبرى موضوع باشد مثل :

كلّ انسان حيوان، و لا شئ من الانسان بحجر، فبعض الحيوان ليس بحجر .

4- شكل چهارم : آنست كه حد وسط در صغرى موضوع و در كبرى محمول قرار گيرد همچون :

كلّ انسان حيوان، و كلّ ضاحك انسان، فبعض الحيوان ضاحك .

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص