متن : و الموجبة انّما تنعكس جزئيّة لجواز عموم المحمول او التّالى.

ترجمه : قضيّه موجبه عكسش جزئى است زيرا ممكنست محمول يا تالى اعم از موضوع يا مقدّم باشد .

حاشيه : قوله : و الموجبة انّما تنعكس جزئيه :

يعنى انّ الموجبة سواء كانت كلّيّة نحو : « كلّ انسان حيوان » او جزئيه نحو : « بعض الانسان حيوان » انّما تنعكس الى الموجبة الجزئيّة لا الى الموجبة الكلّية .

امّا صدق الموجبة الجزئيّة فظاهر، ضرورة انّه اذا صدق المحمول على ما صدق عليه الموضوع كلّا او بعضا تصادق الموضوع و المحمول فى هذا الفرد فيصدق الموضوع على افراد المحمول فى الجملة و امّا عدم صدق الكلّيّة فلانّ المحمول فى القضيّة الموجبة قد يكون اعم من الموضوع فلو عكست القضيّة صار الموضوع اعم و يستحيل صدق الاخص كلّيّا على الاعمّ .

فالعكس اللازم الصّدق فى جميع الموادّ هو الموجبة الجزئيّة .

هذا هو البيان فى الحمليّات و قس عليه الحال فى الشّرطيّات .

ترجمه :

عكس قضاياى موجبه‌

مرحوم محشّى در ذيل كلام مصنّف كه ميگويد « و الموجبة انّما الخ » ميفرمايد :

مقصود اينست كه قضاياى موجبه اعم از آنكه كلّى بوده همچون قضيّه : « كلّ انسان حيوان » يا جزئيه باشد نظير : « بعضى الانسان حيوان » عكسشان موجبه جزئيه است نه آنكه در موجبه كليّه عكسش موجبه كليّه شود .

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص