الكذب .

ثمّ ان كانت القضيّتان محصورتين يجب اختلافهما فى الكمّ ايضا كما مرّ .

ثمّ ان كانتا موجّهتين يجب اختلافهما فى الجهة ايضا، فانّ الضّروريتين قد تكذبان معا .

كقولنا : « كلّ انسان كاتب بالضّرورة » و « لا شئ من الانسان بكاتب بالضّرورة » و الممكنتين قد تصدقان معا كقولنا : « كلّ انسان كاتب بالامكان العام » و « لا شئ من الانسان بكاتب بالامكان العام » .

ترجمه :

مناط و شرط در تناقض‌

مرحوم محشّى در ذيل عبارت مصنّف يعنى « و لا بدّ من الاختلاف » ميفرمايند :

در تناقض شرط است كه يكى از دو قضيّه موجبه و ديگرى سالبه باشد بدليل اينكه بديهى است اگر هردو موجبه يا سالبه باشند در صدق و كذب با هم اجتماع مى‌نمايند يعنى گاهى هردو صادق بوده مانند دو قضيّه ذيل :

بعضى از انسان‌ها حيوان هستند و همه انسان‌ها حيوان هستند .

و زمانى هردو كاذب مى‌باشند چنانچه در دو قضيّه زير چنين مى‌باشد :

هيچ انسانى حيوان نيست و بعضى از انسانها حيوان نيستند .

سپس ميفرمايند :

و اگر دو قضيّه محصوره باشند علاوه بر اختلاف در كيف لازم است در كمّ نيز با هم مختلف باشند چنانچه شرح آن گذشت .

و اگر هردو از قضاياى موجّهه باشند علاوه بر اختلاف در دو امر

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص