ترجمه : موضوع در قضيّه اگر مشخّص و فرد معيّنى باشد بان قضيه شخصيّه و مخصوصه گويند و اگر حقيقت و ماهيّت كليّه باشد آنرا قضيّه طبيعيّه خوانده و در غير اينصورت اگر مقدار افراد را از حيث كلّى يا جزئى بودن بيان كنند بآن قضيّه محصوره گفته اعم از محصوره كليّه يا جزئيه و كلمه‌اى كه بواسطه‌اش بيان كميّت افراد صورت مى‌گيرد « سور » قضيه خوانند و اگر مقدار افراد در آن بيان نشود آنرا قضيه مهمله گويند .

حاشيه : قوله : و الموضوع :

هذا تقسيم للقضيّة الحمليّة باعتبار الموضوع و لهذا لوحظ فى تسمية الاقسام حال الموضوع فيسمّى ما هو موضوعه شخص، شخصيّة و على هذا القياس و محصّل التقسيم :

انّ الموضوع امّا جزئى حقيقى كقولنا : هذا انسان، او كلّى :

و على الثّانى فامّا ان يكون الحكم على نفس حقيقة هذا الكلى او على افراده :

و على الثّانى فامّا ان يبيّن كميّة الافراد المحكوم عليها بان يبيّن انّ الحكم على كلّها او على بعضها او لا يبيّن ذلك بل يهمل، فالاولى شخصيّه و الثّانية طبيعيّة و الثّالثة محصورة و الرّابعة مهملة .

ترجمه :

تقسيم قضيّة حمليه باعتبار موضوع‌

مرحوم محشى در ذيل « و الموضوع » كه مصنّف آنررا گفته چنين ميفرمايند :

اين عبارات اشاره به تقسيم قضيّه حمليه است باعتبار موضوع و از اينرو در نام‌گذارى هريك از اقسام حال موضوع ملاحظه شده مثلا قضيّه‌ايكه موضوعش شخص باشد شخصيّه نام گذارده شده و اگر طبيعت كليّه و ماهيّت باشد بآن طبيعيّه گويند و بر همين قياس و حاصل تقسيم اينست :

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص