هذا الشئ بحث كلّما تحقّق فى الذّهن او فى الخارج كان هذا اللّازم ثابتا له و امّا لازم له بالنّظر الى وجوده اى الى خصوص وجوده الخارجى او الذّهنى و هذا القسم بالحقيقة قسمان فاقسام اللّازم بهذا التّقسيم ثلاثة :

لازم الماهيّة كزوجيّة الاربعة .

و لازم الوجود الخارجى كاحراق النار .

و لازم الوجود الذّهنى ككون حقيقة الانسان كلّيّة و هذا القسم يسمّى معقولا ثانيا ايضا .

ترجمه :

تقسيمات عرض‌

ضمير در « كلّ منهما » به عرض خاصّه و عرض عامّ راجع است و حاصل مراد مصنّف اينست :

كلّى كه نسبت بافرادش عرضى است بتقسيم ابتدائى يا عرض لازماست و يا مفارق، زيرا حال خالى از اين نيست يا انفكاك عرض از معروض مستحيل است يا مستحيل نيست، در صورت اوّل عرض لازم و در صورت ثانى مفارق ميباشد .

تقسيم اوّل براى عرض لازم‌

عرض لازم دو تقسيم دارد :

اوّل : عرضى كه لازمه چيزى ميباشد يا لازمه ماهيّت آنست با قطع نظر از خصوصيّت وجود ذهنى يا خارجى آن يعنى معروض عرض بطورى است كه چه در ذهن تحقّق يابد و چه در خارج از عارض جدا نيست و آن عرض لازم و ثابت براى آن مى‌باشد .

و يا آنكه لازمه وجود آن شى‌ء است باين معنا كه عرض لازم از جود خارجى يا ذهنى آن منفكّ نيست و در حقيقت اين قسم خود بر دو

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص