ترجمه : فصل را وقتى به آنچه تميزش ميدهد يعنى نوع نسبتش بدهند مقوّم خوانده و زمانيكه به آنچه از آن نوع را مميّز ميسازد يعنى جنس اضافه داده مقسّم گويند .

هر فصلى كه مقوّم نوع عالى است مقوّم سافل نيز بوده ولى عكس آن‌كه فصل مقوّم سافل مقوّم على باشد صحيح نيست و در مقسّم امر بعكس است يعنى هر فصلى كه مقسّم جنس سافل است مقسم عالى بوده ولى عكسش كه مقسّم عالى مقسّم سافل باشد صحيح نمى‌باشد .

حاشيه : قوله : و اذا نسب الخ :

الفصل له نسبة الى الماهيّة الّتى هو فصل مميّز لها و نسبة الى الجنس الّذى يميّز الماهيّة عنه من بين افراده فهو بالاعتبار الاوّل يسمّى مقوّما لانّه جزء للماهيّة و محصّل لها و بالاعتبار الثّانى يسمّى مقسّما لانّه بانضمامه الى هذا الجنس وجودا يحصّل قسما و عدما يحصّل قسما آخر كما ترى فى تقسيم الحيوان الى الحيوان النّاطق و الحيوان الغير النّاطق .

ترجمه :

مقوّم و مقسّم‌

مرحوم محشّى در ذيل عبارت متن : « و اذا نسب الى آخر » چنين ميفرمايد :

آثار الباقية في شرح الحاشية؛ص149

ل داراى دو نسبت و اضافه است :

الف : نسبتتى با ماهيّتى دارد كه مميّز آن از ما عدايش مى‌باشد .

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص