قوله : و قد يتحقّق فى ضمن العموم و الخصوص من وجه :

ضمير در « يتحقّق » به تباين جزئى عائد است .

قوله : حتّى يصحّ فى الكل هذا :

مشار اليه « هذا » تباين جزئى بوده و اينكلمه ( يعنى هذا ) فاعل براى يصحّ » مى‌باشد .

حاشيه : و اعلم ايضا :

انّ المصنّف اخّر ذكر نقيضى المتباينين لوجهين :

الاوّل : قصد الاختصار بقياسه على نقيضى الاعمّ و الاخصّ من وجه .

الثانى : انّ تصوّر التّباين الجزئى من حيث انّه مجرّد عن خصوص فرديه موقوف على تصوّر فرديه اللّذين هما العموم من وجه و التّباين الكلّى فقبل ذكر فرديه كليهما لا يتأتّى ذكره .

ترجمه :

علّت تأخير نقيض متباينين‌

محشى ميفرمايند :

اينكه مصنّف نقيض متباينين را تأخير انداخت بدو جهت است :

اوّل : نظرش باينستكه عبارت مختصرتر گفته شود چه آنكه در صورت تأخير بمجرد قياس نمودن نقيض متباينين بر نقيض اعمّ و اخصّ من وجه معناى مقصود حاصل ميشود در حاليكه اگر چنين نمى‌نمود عبارت را بايد طولانى‌تر مى‌آورد .

دوّم : گفته شد كه تباين جزئى داراى دو فرد است : اعمّ و اخصّ من وجه و تباين كلّى و بديهى است كه تصوّر تباين جزئى با مجرّد نمودنش از خصوصيّت دو فرد و بعنوان خودش موقوف است بر تصوّر آندو و از اينرو

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص