لفظ مفرد از اقسام لفظ موضوع ( يعنى وضع شده براى معنى ) مى‌باشد و بهر تقدير در اين فرض اگر لفظ در معنائى غير از معناى موضوع له استعمال شود پس اگر در معناى دوّم مشهور و استعمالش در معناى اوّل متروك باشد بطوريكه وقتى لفظ را مجرّد و خالى از قرينه مى‌آورند معناى دوّم از آن تبادر مى‌كنند لفظ را نسبت بمعناى دوّم منقول خوانند و اگر در معناى دوّم مشهور و در اوّل مهجور نشده باشد بلكه گاهى در معناى اوّل و زمانى در معناى دوّم استعمال ميگردد استعمالش در معناى اوّلى كه براى آن وضع شده حقيقى و نسبت بدوّمى كه لفظ براى آن وضع نشده مجازى است .

اقسام منقول‌

معلوم باشد كه منقول بناچار ناقلى احتياج دارد كه لفظ را از معناى اوّلش نقل داده و در معناى دوّم استعمال كند و اين ناقل يا اهل شرع بوده و يا اهل عرف عام و يا از عرف خاص مى‌باشد مانند شخص نحوى .

اسم منقول را بنابر اوّل منقول شرعى و بنابر دوّم عرفى و در فرض سوّم منقول اصطلاحى گويند . و عبارت مصنّف كه ميگويد « ينسب الى الناقل » اشاره بهمين معنا است .

شرح : قوله : ان كثر معناه المستعمل هو فيه :

ضمير « هو » به لفظ مفرد و ضمير در « فيه » به معناى مستعمل فيه راجع است .

قوله : ابتداء .

وضع ابتدائى همان وضع حقيقى را گويند كه واضح لفظ را در بدو امر بمعنا اختصاص ميدهد و از آن بوضع تخصيصى نيز نام ميبرند .

قوله : يسمّى اللّفظ حقيقة :

مانند استعمال لفظ اسد در حيوان مفترس و درنده .

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص