تجد به كنزا واسعا تنفق منه، و منهلا سائغا ترده و تصدر عنه.

ترجمه:

سبب طولانى بودن كتب ادبى از نظر مصنّف‌

مصنّف گويد:

مخفى نماند بسيارى از كتب علم نحو را مطالعه و بررسى نمودم و آنها را طولانى و مفّصل ديده و سبب مطوّل بودنشان را سه امر دانستم بشرح زير:

سبب اوّل: كثرت تكرار: اين كثرت بمنظور افاده و اعطاء قوانين كلّى نبوده تا مستحسن شمرده شود بلكه ناشى از سخن راندن در اطراف امور و مطالب جزئى مى‌باشد كه حسنى بهمراه ندارند مثلا اگر ملاحظه و دقّت در آنها گردد ديده ميشود صاحبان اين كتب درباره تركيب خاصّ و معيّنى صحبت نموده‌اند و وقتى در تركيبى نظير آن سخن گفته‌اند عين همان كلام را اينجا نيز تكرار كرده‌اند.

مثلا در ذيل آيه شريفه: هدى للمتّقين الذين يؤمنون بالغيب‌

راجع به موصول « الذين » صحبت كرده و از نظر اعراب آن سه وجه بيان كرده‌اند و چون به ضمير منفصل در فرموده حقتعالى: كنت انت الرقيب عليهم‌

برخورده‌اند دو وجه برايش ذكر كرده و در اعراب بحسب محل آن خلاف سابق الذكر را مكرر كرده و گفته‌اند:

آيا محل اين ضمير وصل اعرابش بحسب، قبل بوده يا باعتبار ما بعدش مى‌باشد و يا اساسا اين ضمير محلى از اعراب ندارد.

و همچنين خلاف در موارد ذيل را مكررا بيان كرده‌اند.

الف: اسمى كه بعد از « اذا » واقع شده مانند: اذا السّماء النشقت‌

آيا رفع آن بنابر فاعليّت بوده يا مبتداء مى‌باشد.

ب: اسمى كه بعد از « ان » قرار گرفته همچون: و ان امرأة خافت‌ .

آيا رفعش بخاطر فاعل بودن است پس بنابر ابتدائيت مرفوع شده.