شيخ اشعرى اين نظريه را فقط به ابوالهذيل از مشايخ معتزله نسبت داده است و مى گويد: فرقه هذيليه مى گويند خدا عالم است و علم او خود او است، او قادر است و قدرت او خود او است و همچنين ديگر صفات ذات.[1] شيخ اشعرى در تخصيص اين نظر به فرقه هذيليه دچار اشتباه شده و همان طور كه شيخ مفيد در «اوائل المقالات» ياد كرده جز ابوعلى جبايى همگان بر اين عقيده اند و نظريه نيابت فقط از آن ابوعلى جبائى است.

شهرستانى (كه كتاب ملل و نحل وى نوعى تلخيص «الفرق بين الفرق» بغدادى و آن نيز نوعى تلخيص «مقالات الاسلاميين اشعرى» است) سخن اشعرى را پى گرفته مى گويد: ابوالهذيل ده قاعده كلامى تأسيس نموده و يكى از آنها اين است كه خدا عالم است و علم او ذات او را تشكيل مى دهد و همچنين در مورد قدرت و ممات.[2]

علل گرايش به عينيت

متكلمان اماميه و همچنين معتزله گذشته بر ارشاد امام على(عليه السلام) روى يك رشته علل اين نظريه را برگزيده اند زيرا انديشه فزونى صفات بر ذات، مفاسدى دارد كه نمى توان به آنها تن داد مانند:

1. انديشه فزونى صفات بر ذات، مايه وجود امثال بر خدا است زيرا تمام موجودات امكانى كه از علم برخوردارند، علم آنها افزون بر ذات آنها است.

2. فرضيه فزونى صفات بر ذات، مايه تركيب ذات خواهد بود، و