روش اخبارى و اصولى. دو تفكر اصولى و اخبارى، به لحاظ ماهيت اختلافى ندارند. بلكه تنها دو روش تحقيق هستند، كه در عين مشتركات، تمايزاتى نيز دارند. اين دو مسلك گرچه همواره در محيط تفكر اجتهادى وجود داشته‌اند، اما از اواخر غيبت صغراى امام عصر (ع)، و اوايل غيبت كبراى آن حضرت، اين مسلك اصولى بوده كه رواج داشته است. در قرون متأخر بزرگانى در فقه و اجتهاد پديد آمده‌اند كه به طريقه اخبارى قوت بخشيده‌اند كه ملا امين استرآبادى از مشهورترين آنان است. از ملا امين استرآبادى نقل شده كه «در مدينه خواب بودم پيامبر (ص) را در خواب ديدم، فرمود: برخيز و دين مرا از دست اصوليين نجات بده.» [1]

ملا محسن فيض كاشانى از شاگردان ملّا صدرا در عين گرايش فلسفى و عرفانى، از بزرگان اخبارى محسوب مى‌شود. وى در كتاب الحق المبين مى‌نويسد: «برخى از اصحاب اماميه از آنچه من بدان هدايت يافتم، هدايت يافته، وى در مكه سكنى داشت. و من در مكه مصاحبت او را درك كردم. او قائل به وجوب عمل به اخبار و طرد طريقه اجتهاد بود. او در اين مطلب به صواب رفته و همو اين باب را بر ما گشود. و موجب توجه ما به طريقه صواب شد. جز اينكه وى از دو اصل مهم غافل ماند.

و موضع غير مرضى در پيش گرفت، يكى افراط وى است در ركون به اخبار، به وجهى كه مدعى شد جميع اخبار كتب اربعه، (كافى- تهذيب- من لا يحضره الفقيه و استبصار) مفيد قطع به صدور آنها از اهل بيت (ع) است، ديگر طعن او در طايفه‌اى از اجله فقهاى ما هستند.» [2]

بعدها در اثر كوشش استاد وحيد بهبهانى مسلك اصولى پايه محكمى گرفت، و در قرن اخير به واسطه تحقيقات علامه بزرگوار شيخ مرتضى انصارى روش اصولى رواج فراوان پيدا كرد.

در كتاب ترمينولوژى حقوق‌ [3]، 21 فرق بين اصولى و اخبارى ذكر شده است. كه در اينجا به ذكر پنج فرق بسنده مى‌كنيم: 1. اخبارى عقيده دارد كه عقل قادر به تشخيص خوب و بد هستند. (برخلاف اشاعره) ولى تشخيص عقل حجت نيست. برخلاف اصولى كه عقل را حجت مى‌داند. 2. اخبارى به صدور اخبار مذكور در كتب اربعه قاطع است. مگر خبرى كه شيخ طوسى در تهذيب به آن عمل نكرده باشد. برخلاف اصولى كه سند و دلالت هريك را جداگانه مورد رسيدگى قرار مى‌دهد. 3.

اصولى مستقيما (بدون مدد حديث) عمل به قرآن مى‌كند. به‌عكس اخبارى كه به كمك بيان احاديث به قرآن عمل مى‌كند. 4. اخبارى به‌عكس اصولى به «ظن» عمل نمى‌كند. 5. تقسيم امت مسلمان به گروه مجتهد و مقلد مورد قبول اخبارى نيست. اخبارى عقيده دارد همه امت تابع روايات‌اند و بايد طبق آنها عمل كنند.