عقل آگاه را جانشين خود كند. بيمار خردمند كسى است كه در برابر طبيب متخصص، خردمندى نكند. چون خردمندى كردن در اينجا بى‌خردى است. و اقتضاى تعقل تعبد است و تقليد ... و هر جامعه‌اى كه پيشرفته‌تر و متمدن‌تر است اصل تقليد و تخصص در آن استوارتر و مشخص‌تر است.» [1]

آيا تقليد صرف التزام به عمل قول مجتهد است؟ يا تقليد عبارت است از: اخذ و ياد گرفتن عقيده او براى عمل كردن؟ و يا عمل به قول مجتهد تقليد است؟ بين علما در اين امر اختلاف است.

شرايط تقليد

عمده‌ترين شرايط تقليد زنده بودن، اعلميت و عدالت مجتهد است.

الف. زنده بودن‌

به عقيده علماء تقليد ابتدايى از مجتهد مرده جايز نيست. گرچه اخبارى‌هاى اماميه قائل به جوازند.

در مسئله «بقاى بر ميت» بين علماى اماميه اختلاف است.

برخى از علماى اهل سنت تقليد ابتدايى از مجتهد مرده را تجويز نكرده، و بعضى ديگر تقليد از مجتهد زنده را ممنوع دانسته، و گفته‌اند فقط بايد از پيشوايان چهارگانه (مالك بن انس، محمد بن ادريس شافعى، احمد بن حنبل، ابو حنيفه) تقليد كرد. [2]

ب. اعلميت‌

اعلم از نظر لغت به‌معناى تفوق و برترى ادراك شخصى بر شخص ديگر است و در اصطلاح به‌معناى كسى است كه ملكه استنباط او از ديگران قوى‌تر باشد. قوى‌تر بودن استنباط به دو ركن بستگى دارد: 1. قوى‌تر بودن در فهم اخبار و آيات و اصول و قواعد كلى؛ 2. بهره‌گيرى صحيح از آنها، و تطبيق آنها بر مصاديق. لذا در تعريف اعلم گفته‌اند: مراد از اعلم يعنى ماهرتر در بيرون آوردن حكم اللّه، و فهميدن آن از ادله شرعيه. [3] صاحب عروة الوثقى مى‌گويد: اعلم كسى است كه نسبت به قواعد و مدارك مسائل آشناتر است، و اطلاع او نسبت به احاديث و اشباه و نظاير هر مسئله‌اى بيشتر و فهم و برداشت او از روايات بهتر است. خلاصه اينكه از نظر استنباط و استخراج احكام از مدارك مربوطه از ديگران استادتر است. [4]

[آيا تقليد از اعلم ضرورى است يا خير؟]

احمد بن حنبل و عده‌اى از شاگردان شافعى، همچنين غزالى قائل به لزوم رجوع به اعلم‌اند. [5] در كتاب الاصول العامه للفقه المقارن آمده: آنچه بين علماى شيعه شهرت دارد لزوم رجوع به اعلم است. سپس از محقق ثانى نقل اجماع كرده، ادامه مى‌دهد: سيد