نام کتاب : تعليقه بر الهيات شرح تجريد نویسنده : الخفري، محمد بن احمد جلد : 1 صفحه : 70
اشاعره كه گفتند: «بقا بايد به واجب قائم باشد» مىگويد: هريك از سرمديّت و بقا امرى
انتزاعى هستند كه به اعتبار ذات واجب تعالى از ذات او منتزع مىگردد. پس قيام بقا به
واجب بر نحو قيام امور انتزاعيه است يعنى ذات حقّ تعالى به حيثى است كه اين امور
از آن انتزاع مىشود. بنابراين، زيادت بقا بر ذات حقّ جز در تعقّل نيست. امّا
زيادت بقا بر وجود اعتبارى است، به جهت آنكه بقا دربردارنده يك معنايى زائد بر
وجود است، بنابراين كه بقا به معناى موجوديت به اضافه صفت استمرار باشد. پس اگر
مصنّف از «نفى الزائد» نفى زيادت بقا بر ذات را اراده كند، در
اين هنگام مراد او از اين نفى، نفى زيادت در خارج خواهد بود، يعنى واجب تعالى به
اعتبار ذاتش سرمدى و باقى است، نه به جهت انضمام امرى به ذات، در خارج باشد.
و اگر مصنّف از اين نفى، نفى زيادت بر وجود انتزاعى را اراده كند، در
اين هنگام مراد او از اين نفى، نفى زيادت بالذات است نه نفى زيادت در خارج. ناگفته
نماند كه بنا بر وجه اخير مناسب نيست اين قول مصنّف يعنى «نفى الزائد» را بر «سرمديته» عطف كرد.
خفرى در توضيح قسمت ديگرى از دليل اشاعره كه گفتهاند: «بقا عبارت از وجود نيست، بلكه زائد بر وجود است»
مىگويد: «شايد مراد از اين عبارت اين باشد كه بقا صفت وجود
است، بنابراين كه بقا را عبارت از استمرار وجود بدانيم.»
سپس در پاسخ به نقض وارده بر اشاعره مىگويد: «حدوث، صفت وجود است بنابراين كه حدوث را عبارت از
مسبوقيت وجود به عدم بدانيم در اين صورت، زمانى صفت تحقّق مىيابد كه موصوفش
متحقّق شده باشد. پس نقض شما بر حدوث، مبنى بر اينكه تحقّق وجود بعد از حدوث است،
صحيح نيست.»
خفرى در قسمت ديگرى از شرح خود مىگويد: «كلام مصنّف در عدم زيادت سرمديتى است كه اخصّ از بقا
است. امّا كلام شارح بنا بر آنچه كه از او نقل شده و
نام کتاب : تعليقه بر الهيات شرح تجريد نویسنده : الخفري، محمد بن احمد جلد : 1 صفحه : 70