2. تكلّم حقيقى، تكلّم ميان حقّ و مجرّد قدسى است و عبارت است از القاى واجب تعالى به آنچه كه حكم مى‌كند و آنچه كه در قلم اعلى ايجاد مى‌كند.

3. تكلّم حقيقى عبارت است از القاى واجب تعالى آنچه را كه حكم كرده و به واسطه قلم در لوح محفوظ ايجاد كرده است.

4. تكلّم نفسى عبارت از القاى احكام و اخبار از جانب حقّ تعالى در نفوس مجرّده است.

5. تكلّم مثالى عبارت است از القاى الفاظ مثاليّه‌اى كه دلالت بر مقاصد معانى به سوى نفوس انسانى در عالم مثال مى‌كند.

6. تكلّمى كه عبارت است از القاى الفاظى كه دلالت بر معانى قصد شده به سوى نفوس انسانى در عالم ملك مى‌كند و به ازاى هر تكلّمى، كلامى مناسب با آن تكلّم است كه به آن «ما به التكلّم» گفته مى‌شود.

8- إثبات سرمديت واجب تعالى‌

مسئله هفتم سرمديت حقّ تعالى است. خواجه درباره سرمديت حقّ تعالى چنين استدلال كرده است: «چون حقّ تعالى واجب الوجود است- يعنى وجود براى او ضرورت دارد و قابل انفكاك از ذات نيست- لذا وجوب وجود حقّ تعالى دلالت بر سرمديت او دارد.»

او معتقد است بقاى حضرت حقّ بالذات است نه اينكه او باقى به بقا باشد. به همين جهت، زيادت صفت بقا را بر ذات حقّ نفى مى‌كند و مى‌گويد: صفت بقا عين ذات حقّ است.

قوشچى عبارت خواجه را چنين شرح مى‌دهد: چون واجب، موجودى است كه عدمش امتناع دارد، لذا باقى و مستمرّ است، در حالى كه وجودش ازلى و ابدى است. آنچه در مسئله بقاى حقّ تعالى منشأ اختلاف شده، اين است كه آيا صفت بقا