etisrevinU

معرّف آن است».[1]

انجمن علمى تحقيقات رياضى:

خواجه نصير الدين طوسى اين انجمن بزرگ را در كنار رصدخانه و نزديك كتابخانه احداث كرد. اين انجمن مملو از دانشجويان و هيأت‌هايى بود

[1]دكتر سليمان دنيا، رئيس بخش فلسفه و كلام دانشگاه الأزهر مصر، از كتاب «المنهل الصافى و المستوفى بعد الوافى» تأليف جمال الدين يوسف اتابكى ظاهرى كه نسخه خطى آن در بخش تاريخ كتابخانه مزبور موجود است، چنين نقل مى‌كند:

هلاكو خان دستور داد تا خون خواجه نصير الدين طوسى را بريزند. بين هلاكو خان و خواجه گفتگويى انجام شد كه خواجه طى آن گفت: در فلان شب پديده ماه گرفتگى رخ مى‌دهد. هلاكو خان گفت: او را به زندان بيفكنيد. اگر راست گفت كه او را آزاد مى‌كنيم اما اگر پيش‌بينى او درست از آب در نيامد او را مى‌كشيم. پس او را به زندان انداختند تا اين‌كه در آن شب موعود، ماه به‌طور كامل گرفت.

از قضا هلاكو خان در آن شب، به جهت غلبه مستى به خواب رفته بود اين مطلب را به خواجه اطلاع دادند. خواجه با خود گفت اگر هلاكو ماه گرفتگى را نبيند، قطعا او را خواهد كشت. لحظه‌اى فكر كرد آن‌گاه به مغولها گفت: بر روى ظرف غذاى خود بكوبيد وگرنه ماه گرفتگى تا روز قيامت ادامه خواهد يافت. با اين كلام، هريك از عمال هلاكو بر ظروف غذاى خود كوبيدند، به‌طورى كه موجب سر و صداى زياد شد. با اين حيله هلاكو خان بيدار شد و ديد كه ماه گرفته است. هلاكو با مشاهده اين جريان به خواجه ايمان آورد و همين امر سبب ارتباط خواجه با هلاكو خان شد.

مؤلف كتاب چنين ادامه مى‌دهد:

همين قضيه باعث شد كه هرگاه ماه بگيرد. مردم روى ظرف مسى خود بكوبند. اين رسم، فلسفه‌اى جز آنچه گفتيم ندارد. شيخ شمس الدين گفت كه دوست ما احمد بن حسن حكيم گفت: به مراغه مسافرت كردم و ديدارى از رصدخانه مراغه داشتم. وى آن‌گاه از دانشمندانى كه در آن‌جا ملاقات كرده است ياد مى‌كند. دانشمندانى همچون: على بن خواجه، شمس الدين محمد بن مؤيد عرضى، شمس الدين مروانى، شيخ كمال الدين ايكى و حسام الدين شامى ... آن‌گاه ادامه مى‌دهد: در رصدخانه مراغه، آلات و ادوات رصد بسيارى را مشاهده كردم. از جمله اين آلات، ذات الحلق است كه عبارت است از 5 دايره ساخته شده از مس: دايره اوّل دايره نصف الليل نام دارد كه به زمين نصب شده بود. دايره دوم، دايره منطقه البروج، دايره سوم، دايره عروض، دايره چهارم، دايره ميل و بالاخره دايره پنجم، دايره شمسيه كه به واسطه آن جهت كواكب معين مى‌شود. همچنين در آن‌جا اسطرلابى ديدم كه قطر آن يك ذراع بود. استطرلاب‌هاى بسيار ديگرى را نيز در آن‌جا مشاهده كردم.